Suktanay sa Boracay

Nobela ni Cris B. Balairos

(IKA-8 NGA GUA)

NAGADUGSING sa hunahona ni Donna nga bisan sa amo lang gali sini nga sahi sang negosyo, makahatag man sang palaligban. Abi niya anay nga daku na gid ang palas-anon sa paghundaos pakadto-pabalik sa bulothoan adlaw-adlaw. Ang mag-ugtas sa mga salawayon nga mga bumolutho kag dugang pa sina, ang magbuhat lesson plans kag mag-correct sang ila mga test papers.
Apang subong, nasumalang niya ang panganay nga palaligban pag-untat niya sa pagkamanunudlo, nga nagakinahanglan sang maid-id nga pagbusisi agod ang iya kwarta indi mahinali.
"Andrea, ang aton negosyo tatapon mo sing maayo agod sa gihapon ang aton pangganansyahon tayuyon," pahanumdom ni Donna sa mahugmay nga tingog bilang pag-ugoy-ugoy sa kasusyo.
"Sini nga semana ako na gid ang mangamot. Mabudlay na kon padayon ko nga isalig sa manghod ko," pangaku ni Andrea.
"Pamahaw ka," sagda ni Donna nga tawgon kuntani ni Alice, apang...
"Salamat. Indi na kay basi maadlawan ako report sa akon klase," pamalibad ni Andrea dayon lakat.
Pagkalumbos ni Andrea, mapilahan ka gutlo, sumampot man si Bert Natino. May dala ini nga Membership Form para sa pagka-Stockholder ni Tita niya Donna sa kompaniya nga iya ginapangalagaran.
"Wala pa 'go signal' si Tito mo Gary," pamalibad ni Donna.
"Bisan mga data mo lang Tita agod mahanda ko sa tion nga sugot na si Tito Gary," mapainumoron nga panugyan sang Geodetic Engineer. "Kabalo ka Tita, may quota ako nga ginalagas agud magregular sa sini nga kumboyahan!"
"Basta wala lang anay kwarta," dayon hatag ni Donna sang tanan nga data niya agod wala na damu pa nga hambalanay.
Pagkasunod nga adlaw, gin-agda ni Donna si Suzette sa isa ka panyaga sa isa ka Food Court agod makasugilanonay. Samtang nagahulat pa lang sila sang ila gin-order, negosyo na dayon ang ila gintalakay.
"Akon subong Mare Suzette, sugbohan ko na lang ang dugang nga negosyo," pasayod ni Donna.
"Ang sa akon, tama na lang anay ang tatlo ka ektariya nga punongan sang bangros sa Dumangas," balos ni Suzette.
Daw wala lang hilmona ang walo ka tuig nga wala na nagatudlo si Donna. Si kumare niya Suzette padayon sa gihapon sa pagtudlo.
Ang kamagulangan ni Donna nga anak nga lalaki, napulog duha na ka tuig. Ang sa bahin ni Suzette, si Nikki niya napulog tatlo na. Dalagita na gid ini. May mga nagauloalihid na gani nga mga sunoy.
Sa bahin naman ni Andrea, sa gihapon nagahundaos sa iya pagpangabuhi, tungod nagdungan ang duha ka kolehiyo, duha ka hayskol kag isa ka elementarya.
Ang ila negosyo ni Donna naalimunaw, bangud nadakpan ni Donna makaligad ang tatlo ka bulan nga nakabalik na ang isa ka gatos ka libo ka pesos nga ginpuhonan ni Donna sa dagway sang iya bahin sa ganasya nga ginahatag ni Andrea tagsa ka semana, nga madamu na ang naulihe trisikad nga nagabiahe.
Agud indi ni Donna paghingabuton ang lima nila ka trisikad, kag isa ka trisikol nga ginpamakal sa uga, nagsugot si Andrea magpirma sa Joint Affidavit nga may balayran sia sa nauna nga napulo ka libo ka pesos tagsa ka bulan sa sulod sang napulo ka bulan agud niya mabalik ang kapital ni Donna.
Ini nga bagay ang nagsirbe nga pagtulon-an kay Andrea nga wala makaandar ang paghulam man kuntani kay Suzette sang isa man ka gatos ka libo ka pesos, para sa negosyo kuno sa piggery sa ila uma sa Barangay Badiang, Anilao, Iloilo.
Isa ka adlaw...
"Kumusta na ang Gold Mine naton Mare Donna?"
"Ambot sina Mare Suzette. Kasan-o...Dump Truck, mga piko, pala kag sadol ang pinamakal sang akon gin-finance nga amo na ina nga kwarta ang makabig nga akon Capital Share kay gin-isyuhan ako sing Certificate of Share of Stock sang natungdan nga kantidad, agod padayon ang pagmina," panugiron ni Donna.
"Paano sina ang pagdibidendo mo?" usisa ni Suzette.
"Subong wala pa naga-full swing, wala pa. Kag isa pa, binulan pa man lang, apang kon malab-otan isa ka tuig kag may nabaligya na sa mga ginmina, may yara na ina siling ni Bert Natino kay Geoditic Engineer ini.
"Sulod ka bala sa amon agud makabakal dugang nga makinaryas nga didto na lang sa Pilar, Capiz makaprodukto sang bulawan nga bisan indi na pagdalhon sa Marinduque!" pangganyat ni Donna sa kumare.
Pahibal-on ko pa si Pare mo Eddie," siling ni Suzette, samtang madurop ang pagkaon. "Kaon mayo Mare."
"Dalion mo nga pahangduon si Pare Eddie agud upod kita nga pioneer sa amo nga sanga sang kumboyahan sang minahan sang bulawan sa isla sang Panay!" dugang nga pahaylo ni Donna kay Suzette.
Nakalinghag man si Suzette sa makagalana nga pahayag ni Mare niya Donna, ilabi na gid sa ginmitlang nga minahan sang bulawan sa isla sang Panay. Sa pamensaron ni Suzette, mahimu nga magadaku ini sa masunod nga inadlaw.
Sang nagapabilin nga mahipos si Suzette, nagpadayon si Donna sa paghambal.
"Mare Suzette, kalabanan sang kabukiran diri sa Panay, lapuslapos ini sang minahan sa bulawan, salsalon, pilak kag madamu nga 'by-product' ang mahimu sa masunod nga dinag-on, suno kay Bert Natino," matawhay nga pahayag ni Donna.
Naghilitad ang mga mata ni Suzette sa amo nga mangindalagan sang pagmina.
Tungod seryuso si Mare niya Donna sa iya ginpaalinton, nakumbinsi sia. Kulang na lang pasugot ni Eddie kag masugbo man sia sa makagalanyat nga negosyo sang minahan sa bulawan.
Ang matuod, may yara gid man nga kinaiya ang tawo nga mahaylo sa inggat sang bulawan.
Nagbulagay ang mag-abyan sina nga adlaw nga may pagkaima si Suzette nga kilalahon man sia sa ulihe nga mga inadlaw nga isa ka stockholder sa Minahan sang Bulawan sa Isla sang Panay.
Sa ila paghambalanay ni Eddie samtang didto ang naulihe sa iban nga pungsod nga gindungakaan, talakayon lang nila kuno ina nga bagay sa tion nga sila mag-atubangay mag-abot sia diri sa Dakbanwa sang Iloilo.
Halos matulogan si Suzette kag luyagapurahon ang bana nga magbakasyon sing maaga. Tinawagan niya si Mare niya Donna.
"Hamak mo lang. Abi ko anay bangros na gid ang kahamuotan mo nga negosyo," pasabuyat ni Donna samtang nagahambalanay sila sa telepono.
"Aba, a! Ano ikaw lang ang luyag magpagusa pangulintas, paningsing kag pamulseras sang bulawan kag iban pa nga nagailinggat nga mga alahas?" nagabarakbarak nga balos sining manunudlo sa gihapon nga si Suzette.
"Paano ang negosyo mo sa uga?" nadumdoman ni Suzette nga ipamangkot.
"Amo gani ina Mare nga indi ako magsalig sa isa lang ka negosyo..." wala na matapos ni Donna ang inoghambal kay inagaw sang kumare.
"Ngaa?" maabtik nga pakiana ni Suzette.
"Wala na yadto Mare Suzette. Ginbayaran lang ako ni Andrea napulo ka libo ka pesos tagsa ka bulan agod indi ko pagbutongon ang ila isa ka trisikol kag apat ka trisikad, mabalik lang ang akon kapital nga isa ka gatos ka libo ka pesos nga pangumpra sang uga," paathag ni Donna.
"Nakapanag-iya na sila ni Tomas sang..."
"Amo sina kadasig kay Andrea!"
"Paano mo nahibal-an Mare Donna?" indi gid maributay si Suzette.
"Ang matuod, laban sa wala sia nagapa-Bacolod ginapalibutlibot ang kwarta ko!"
balos agaw ni Donna sang hambal ni Suzette nga nagaalburoto.
"Abaw! Maayo lang kay nahiluthilot mo sia ibalik ang kapital mo," nagapanagutsot sa paghambal si Suzette.
"Hamak mo nga wala lang kita hinalung-ong... sapwan lang ako, ginpa-Boracay pa nila ni Tomas ang kwarta ko, ba!" nagaaburido na gid si Donna.
"Paano mo nahibaloan?" pamangkot ni Suzette nga daw indi makapati.
"Si Rhea bala! Nagsumalangay sila didto!" mataas ang tingog ni Donna.
"Matalikod pa kuntani si Andrea, apang matunog ang gintawag ni Rhea, gani napilitan ini magbalikid kag kinadtoan si Rhea. Ina sa panugiron ni Rhea sa akon sang indi na gid maagwantahan ni Rhea nga ginpasaanan sia ni Andrea nga indi gid manugid nga nagkitaay sila nga duha sa Boracay. Natabuan pa abi nga bag-o lang sia sadto nagpadugang isa ka gatos ka libo ka pesos agod makapangumpra sa Estancia, apang Boracay gali ang iya puntariya upod sa iya bana, agod ihidyahidya ang akon kwarta!" malawig nga panugiron ni Donna sa pagpautwas sa kalain sang buot.
Makadali nga wala makatingog si Suzette sa tapos yadto nga pabutyag sang kumare. Ginalarawan niya ang pangnawungon ni Andrea nga may pagkahangaway.
"Maswerte ka lang nga naamat-amatan balik ang imo kwarta," siling ni Suzette.
"Ang matuod, ganansya naman gid ako, apang indi maayo batyagon nga ang akon ginpuhonan laksamon nga nagagwa gatinunto ako!" matigdas nga nasambit ni Donna. "Kon sa bagay, nakabulig daku ang ginkapital ko sa iya, sa ila pagpangabuhi, Nakalingalingaw pa sa Boracay!"
"Paano mo nadakpan nga ikaw gindayaan?"
"Personal ako nga nagpanilag kon bala nakalakat sia pa-Bacolod sadto nga sabado, ukon wala. Gani, dakop ko sia kay paglabay ko sakay sa isa ka trisikol nga akon gin-ukopar agud siling ko may kadtoan sa amo nga duog sang Barangay Kaingin, La Paz, wala gid ako gindayaan sang akon panulok nga nalantawan ko sia sa ila ugsaran nagapulopaninghawak nga nagapakighambal sa isa niya ka trisikad drayber. Tapos kon kaisa Mare, nagapakunokuno ako nga pasahero sakay sa mga trisikad nga ginaukopar ko agud mapamatud-an ko ang matuodtuod nga operasyon nila nga mag-asaw gamit ang akon ginpuhonan sa uga!" malawig naman nga panaysayon ni Donna sa paghinakit.
"Kabudlay man gali no!"
"Ambot lang Mare Suzette. Daw natingala man gani ako nga nahimu ko ina nga mga bagay!" siling ni Donna nga nagalungolungo.
"May pagka-Intellegence ka man gali Mare no?" paharakhak na lang ni Suzette sa pagbugras sang tama ka seryuso nila nga hambalanay.
"Isa pa gali Mare ka hitabu, kay nagsugata kami ni Melanie nga kamagulangan niya nga anak didto sa isa ka daku nga Mall. Sang pinamangkot ko sia kung diin ang iloy nga si Andrea, daw tinakloban ako sang langit sang ginhambal niya nga nag-excursion nila ni Papa niya sa Boracay. Inugpangumpra nga daan nga adlaw, nga amo ang Sabado!1" dugang nga buyagyag ni Donna.
"Nakapanugid basi si Melanie sa iloy?" pakutpakot ni Suzette.
"Sigurado kon ngaa pagka-Lunes binalibad niya sa nahauna nga kahigayonan nga ang iya manghod nga lalaki ang nangumpra kag nagduso sang kinumprahan sa bal-on kon yara pa ang lumot ukon wala na kay katapusan na sang Hunyo kag nagkambyo na ang hangin nga Amihan sa Habagat!" matanlas nga panugiron ni Donna.
"Kita mo ina Donna. Unahan pa nila ikaw nga hibal-on nahanungod sa berdeng' lumot, no!" yagum-at ni Suzette kay Donna ugaling naghambal sang inogpabutyag pa gid sa iya abyan kag subong man kumare nga si Suzette.
"Indi man malain nga nakabulig man ako sa ila agud maunahan pa kita tukib kon bala matuod gid nga nadula ang berdeng' lumot nga yadto nga nagpasagunto sang aton pagpaligu sing malawig sa tubig!" siling ni Donna nga nakakadlaw sing mahinay.
" Maalam si Andrea. Makahibalo mangita lalang. Saludo ako sa iya abilidad,"
paitin-itin ni Suzette sa iya kumare.
"Maalam sa panghasu!" maakigon nga tambing ni Donna.
Nakaiklo man si Suzette sa matigdas nga mga tinaga sang iya kaatubang. Abi niya anay kay ginakabig sang iya kumare nga nakabulig sia kay Andrea, indi na sia agrabyado.
"O, ta sige Mare Donna. Gusto ko man maghaboy sang akon kapital dira sina nga negosyo nga sinudlan mo!" pasalig ni Suzette kag bilang paumpaw sa kamare nga nagainit ang ulo.
"Salamat. Sa liwat nga pagkitaay," malipayon nga pahingapos ni Donna sa ila paghambalanay.
Mahuyang lang abi ang balatyagon sang isa ka babaye nga kaingod ni Suzette, mahisa gid sa kabugana niya. Bisan gani si Andrea nga katulad niya nga maestra, ginasul-ob sang amo nga balatyagon, tungod sa maayo nga panggiho sang nauna. Wala sing kapuraoton nga ginabatyag si Suzette. Pareho gid sila sang iya abyan kag kumare nga si Donna nga may kahulasan ang tanan sa pagginawi.
Maayo lang nga swerte kay napahulam puhonan ni Donna si Andrea. Kon wala, si Suzette pa ang ikaduha niya nga arangkahon.
Amo ina bala ang ginasiling sang kalabanan nga "maestra lang." Gina-lang lang nila ang mga maestra ukon manunudlo.
Sa bahin ni Suzette, pilian lang ang tatlo ka service nga salakyan. Ang mga ini, kotse, Van kag pick-up. Apang may batasan ini si Suzette nga pailis-ilis sang drayber. Kon libagon sa iya panan-awkag pamatyag, ilabi na gid kon indi makahibalo magpaayon, talbog dayon!
Isa ka aga, maayo ang buot ni Suzette kay luas nga may ginalantaw sia nga makakulonyag nga mapuhonan sang iya tinagu nga minilyon, nga bisan makapungis lang sia diri, nga iya ginlapta sa mga bangko, kag maayo subong ining bag-o niya nga drayber. Nauyonan niya ang ugali ma-shopping ha!"
"Ikaw na gid 'na Ma'am. Ara dayon!" maabtik nga sabat ni Romeo.
Pag-abot sa Mall...
"Dali Romeo. Updi ako pili sang sapatos ko!"
"Paano ko balibaran ang akon boss?" may pagka-smart nga panabat sini nga drayber nga nakapukwat man si Suzette.
Makadali nga gintuloktulok sang ama ang matimuktimuok nga nawong kag matiluong nga ilong ni Romeo. Nagwapohan gid si Suzette. Nasaw-an pa niya ang pagkamatinahuron niya sini nga panabat nga may pagka-smart.
"Mag-amo ka sina Romeo, may padya ka halin sa akon!" nabuy-an nga pangaku ni Suzette bisan wala man ginhingadlan ko ano nga sahi sang padya.
"Ano ayhan nga padya ang paabuton ko?" himulongon ni Romeo sa kaugalingon.
"Tungod may napilian na ako Romeo, pangita ka man sa 'Men Section' para sa ginasiling ko nga padya sa imo - ini amo ang sapatos mo," siling ni Suzette.
Daw nakum-an si Romeo. Bag-o lang sia, pwede bala ina nga hatagan na sia pabor sang iya ama? Naglibog ang ulo kon batunon niya kon indi.
"Kon indi ko pagtumanon ang iya gusto, basi bala paglab-ot sa ila balay, talbog na ako?" kibutkibot ni Romeo sa kaugalingon.
Tinuhoy na lang niya ang balaligyaan sapatos sang kalalakin-an. Ginasundan gali sia sang ama, agod matingob ang pagbayad.
"Ari bala Romeo. Naluyag ka sini?" pakiana ni Suzette.
"Kamahal na gid sina Ma'am, a! kuyawkoyaw ni Romeo nga nakalamhu man si Ma'am niya Suzette.
"Miss ang size nga maigu sa hinablos ko," pangabay ni Suzette sa despatsadora nga wala mahimu si Rmeo mamalabag man ini.
PADAYUNON