Suktanay sa Boracay

Nobela ni Cris B. Balairos

(IKA-7 NGA GUA)

DAW natapongawan si Donna sa dalagan sang hitabu. Apang makadali lang yadto. Sang makapasag-uli sia, tinulok sing masusi si Andrea. Ginalaghap sa nawong sini ang kamatuoran.
"Andrea, hatagan ko ikaw sang isa ka kahigayonan, apang kon may iputika ka dira nga mga alahas nga nagahinangat sa amo nga kantidad nga ginakinahanglan mo sa akon, sa biernes bisan aga pa ang kalibutan, makuha mo ang kwarta!" pakatig-a ni Donna paagi sa paggamit sang amo nga kundisyon.
"Diin 'ko abi abyan Donna manguha sang ginasiling mo nga ina kay maayo pa gani ang amu kay may salapi sa buli," pahangop ni Andrea nga walawala gid sia.
Sa pagkipit ni Andrea nga ini, may naglabhag sa iya kaisipan nga basi pa man lang iya malalangan si Donna.
"Kon makabayad ang nag-alsa sa pagbalik ko didto sa Dakbanwa sang Bacolod, ibalik ko gilayon pag-abot ko ang imo isa ka gatos ka libo ka pesos nga una ginpuhonan. Okey ka sina?" malagday nga pasikto ni Andrea nga ginhawa halong sang ginapangsambit.
Tangu lang ang nanginsabat ni Donna. Nakaginhawa sing halog si Andrea sa madinalag-on niya nga padugi sa ila pagtransaksyon.
Pagpauli ni Andrea sa ila balay sa Barangay Kaingin, La Paz, Dakbanwa sang Iloilo, malipayon sia sa pagbalita kay Tomas nga iya bana, nga sang una, isa ka trisikad drayber nga nagapangalkila sang ginadala sa pagbiahe, apang karon iya na gid ang iya ginadala kag may isa pa nga ginapaalkilahan.
"Maayo gid nga abyan mo ining si Donna kay makabuhibuhi man sa aton," nagakasadya nga panat-umon ni Tomas sang mabalitaan nga positibo ang lakat sang maalam kag mabakas nga asawa kag maestra pa abi!
"Apang Tomas, kulolbaan ang alsada sang ginlider ko nga uga sang nagligad nga semana kay Marichu sa Bacolod!"
"Ngaa man Andrea?" nabuy-an ahat ni Tomas ang ginayupyop nga sigarilyo sa tinaga nga nabatian nga kulolbaan.
"Basi bala i-wantutre sang nag-alsa, maguba ang kredito ko kay Donna. Istrikto nga daan si Kapitan Gary Aragon nga bana!" may kahangawa si Andrea.
Biernes nga adlaw-adlaw nga ginakahangaw-an ni Andrea. Kon bala kaluoyan sia ni Donna ukon indi... ginatukyab ang iya dughan sa kakulba. Nagatum-ok lang sia sang buzzer sa gate sang balay sang abyan, apang nagakulorog ang iya kalawasan nga nagatayudtayod ang iya mga tuhod.
Sang makasulod na sia...
"Nakapamahaw ka na Andrea?" sugata ni Donna. "Alice, himosi pamahaw dira si Ma'am mo Andrea, ay!" amo sini ang dalagan sang panghambal ni Donna, sanglit tuman kalapsi sang guya sang nauna.
"Nakapamahaw na ako halin sa balay Donna," pamalibad ni Andrea.
"Ngaa tuman sa imo kalapsi haw?"
"Ginakulbaan ako Donna, basi bala paslawon mo ako nga makapangumpra, malamala gid ako sa duha ka semana," wala lipudlipod nga pabutyag ni Andrea.
"O, ta sige na gani. Pero kon indi mo mabalik sa Domingo, bugto ang aton pag-abyanay!" ginaduon nga pinamulong ni Donna.
Ang natabu sadtong' yari si Gary nga nakauyat si Andrea sang duha ka panid sang libuhon nga dolyar, natabu naman subong sa paghamil-ay niya sang isa gatos ka panid nga libuhon ka pesos halin kay Donna para ipangumpra sang pusit kag pinakas nga agumaa bulaw, kag balingon sa Estancia, Iloilo.
Ano ang natabu? Wala nagadapat sa pamatyagan ni Andrea ang iya duha ka tiil sa mahinlu nga salog nga human sa tiles sang terrace nanday Donna.
"Salamat Donna, makahulag tayuyon ang aton negosyo sa Bacolod tungod sining palulos nga isa pa gid ka gatos ka libo ka pesos," siling ni Andrea nga nakapangamusta sia ahat ka Donna.
"May ipanugyan ako sa imo Andrea..."
"Ano ina abyan Donna?" nagahawathawat ang pagginhawa ni Andrea.
"Indi dapat ipaalsa ni Marichu ang aton baligya! Maathag?" paandam ni Donna.
"Okey. Matuman ang Boss," wala pamatok nga sabat ni Andrea dala pangayu pahanugot nga malakat na sia.
Sang sa gwa na sia sang kudal dapit sa karsada, amo pa lang magpalangurog nga daw indi niya mahangpan ang iya pamatyagan. Subong bala sia ginakulbaan sa tuman nga kakunyag.
Sumakay sia sa isa ka trisikol paggwa sa Northville Subdivision, nga nahamtangan sang balay nanday Donna.
"Hamak mo na kon milyonarya ka, de subdivision. Kon imol, Barangay Kaingin, La Paz. Tse! Pangabuhi sang mga Pinoy!" kulomuron ni Andrea.
Abi sang drayber nga pigado gid ini nga babaye sa pagpanglat-as pangita bisan inogdalawat lamang sang bugas kay indi mahubas ang pagkinusamod. Wala abi husa ang ginakumodkumod nga mga tinaga sang pagkapigado. Likom sa ihibalo sang sini nga drayber, nagaumol sang isa ka gatos ka libo ka pesos ining babaye nga iya pasahero.
Papusdak nga nanaug sa trisikol si Andrea kay ginayuhomyuhoman sia sang drayber sing may pang-uligyat.
Tungod nga isa lang sia nga sakay sini nga trisikol, ang singkwentahon nga gintunghol niya sa drayber, wala na aniya ginbalikda ang sinsilyo.
Sa kahimtangan sang pagkatapongawan ang driver, gani...
"baliskad ang pagpati ko?" nabatian pa ni Andrea nga natuaw sang drayber, gani, linisuan niya ini kag hambalan.
"Pangamuyo ka pirme nga maagsikan sang grasya!" turasok sa iya ni Andrea nga nagpamusimosi na lang ini sang iya mga mata.
Nakasakay na si Andrea sa isa ka pamasahero nga dyep biahe Leganes-La Paz, apang wala pa makahulag ang amo nga trisikol drayber. Nagasadiay sia sa driver's seat nga yara ang duha ka tiil sa babaw sa puno sang manibela, ayon sa may tangke. Nakabyad na si Andrea sang iya plete, pagbalikid niya liwat, amo pa lang makapaandar sang iya ginamaneho nga trisikol ang amo nga drayber.
Nakakadlaw man sing mahinay si Andrea kay nadumdoman niya ang iya pagkulomuron nga abi sang amo nga drayber ginagutman na gid sia, bangud sa kaiwaton sang pangabuhi subong nga panahon nga nagapangalapkan sa bug-os nga kalibutan, bunga sang nagtuhaw nga "global financial crisis".
Samtang sa balay nanday Donna, ginpakamaayo niya nga makatawag kay Suzette nga ginabanta niya, yara pa ini sa ila balay kay aga pa man.
"Anong' balita Mare?"
"Kamusta ang Maestra?" sabat-langkoy pamangkot ni Donna.
Sakuysakoy adlaw-adlaw nga tanan. Maayo ka imo kay nakatalimwas ka na sining makatalaka nga obra...obra maestra! Kanami tani no? Masterpiece bala!" ginadaranan nga pakadlawkadlaw ni Suzette.
"Inang'...ang mabalita ko sa imo, amo ang tuhoy sa negosyo ko. Ang masaplid ko duha ka pulo kag apat ka libo tagsa ka bulan. Siguro gid nga tag-anom ka libo ka pesos tagsa ka semana sa isa ka gatos ka libo ka pesos ang kapital.
"Paambaga man 'ko ay!" lungay ni Suzette.
"Ugaling Mare may diutay nga remalaso...!"
"Basi magdaku mare? Indi lang 'ko anay. Basi magpadasudaso dali mapusa!" nagaharakhak nga nasambit ni Suzette. "Ano nga remalaso yadto man?"
"Sang nagligad nga semana, gin-alsa tingob ang amon uga, apang wala pa mabayaran pag-abot didto ni Andrea sini nga semana," pabutyag ni Donna nga ginasul-ob sing pagpangduhadoha.
"Hala ka!" pamahog ni Suzette.
"Ginapakulbaan mo ako Mare, a!"
"Ngaa naman?"
"Nga daan nga isa naman ka gatos ka pesos ang akon palulos ipangumpara buas sa Estancia!" buyagyag ni Donna.
"Kon ako sa imo Mare, wala alsahanay," panugyan ni Suzette.
"Ina, ina gid Mare ang order ko kay Andrea. Siling ko, indi man ina mapan-os nga sahi sang balaligya!" dugang nga buyagyag ni Donna natuhoy sa iya negosyo.
"Mare, malakat na ko sa eskwelahan," siling ni Suzette.
"Huo gali no! Pasensya ka na ha! Nakatublag ako?"
"Wala Mare Donna, a!" sabat ni Suzette. "Nalipay ako nga nakahambalanay kita!"
Binutang dayon ni Suzette ang telepono sa pagdali nga basi maulihi pa sia sa iya mga bumolutho.
Sa pihak nga bahin, binudlayan gid si Andrea natuhoy sa inogbalik nga kwarta kay Donna. Mabudlay man, apang ginhimulatan gid niya nga makatipon sang amo nga kantidad.
Pagbalik niya halin sa Dakbanwa sang Bacolod, balik 'ya man ang isa ka gatos ka libo ka pesos kay Donna, pang wala ganansya yadtong alsada nga ginasiling niya kay Donna.
Diri sini nga bahin nag-amat pugday ang pagsalig ni Donna sa lakat sang ila negosyo sa uga. Kinahanglan iya man gali palibogan kag halongan sa masunod kon ano nga mga tikang ang iya himuon agod ini magsanyog agod indi matunaw ang iya ginpuhonan kag makaganansya sing maayuayo kag tayuyon.
Apang, paano abi kon minilyon nga kapital ang naangot kag nagakaurot-urot ang ila tinagu sa bangko sing paggwa sa handom nga makasam sang dalagku nga dibidendo katulad sang ginpresentar ni Bert Natino nga milyon ukon masobra pa, kon madamu nga minilyon ang imo mapuhonan?
Nalarawan ni Donna ang daku nga katalagman sa negosyo. Matuod madamu man ang nag-ayohan, apang isugal gid bala niya ang pila man lang ka milyon nila nga sinuptan?
Ini...ini ang daw dampog sa dagat kadaku nga palamangkutanon ang nagatublag kag nag-ayohan, apang isugal gid bala niya ang pila man lang ka milyon nila nga sinuptan?
Apang, kon iya talairon ang pag-untat niya sa pagkamanunodlo, tatapon niya ang kabataan nila agod magmaayo ang panglawason kag diri gamiton ang pagmangin-alamon sang mga ini paagi sa maid-id nga pagtudlo dugang sa ila matun-an sa bulothoan, siguro niya nga makapapag-on ini sang sadsaran sang ginatawag nga kinaalam, kag wala gid sia salabton kay Gary nga amo ang tuboran sang grasya.
Sa amo nga paghanduraw ni Donna, nakabawi sia sa iya palaligban bahin sa nagsagunto niya nga pangganansyahon. Nadumdoman dayon niya ang hurobaton sang isa ka bantog nga manunolat nga isa ka Ilonggo sa pulong nga Hiligaynon nga nagasiling: "Ang kapaslawan dalan sang kadalag-an!"
Nakayuhom man sia bisan nagaisahanon. May malahalon nga mensahe ang nasambit nga hurobaton.
"Ining ginahimu ko, kon sa bagay, indi lang makapabuad sang akon nga kwarta, kundi makabulig man sa abyan ko nga nagahiwaos sa kapuraoton tuga sang mahal nga bili sang mga balaklon nga pasalubong kag pagkaon nga lulotuon kag mga luto sa mga restaurant kag talipapa, katulad sang karne, isda utanon kag prutas sa higadhigad sang karsada kag baybayon.
Nagadugsing pa gid sa hunahona ni Donna nga bisan mahal ang Suktanay sa Boracay nga halos singkwenta ka pilu ang imo kwarta, sanglit dolyar, masarangan nimo baklon ukon mabayaran ang imo nagustohan. Apang kon peso, kinahanglan sinako.
Nadumdoman pa gid ni Donna ang siling ni Lola niya sang tiempo Hapon nga nagbakal sang Karabaw ang iya Lolo, ang ginbayad duha ka sako sang baka nga kwartang' hapon. Ay, huo...daw kahalam-otan ang estorya ni Lola niya, apang ang nagakahanabu paliwatliwat gid lang suno sa masaligan nga mga tiliman-an.
Sa karon, ang peso matuod, kinahanglan kon indi gid man sinako, pinaldo ukon tinangkas nga mataas agud sa kataason sang bili sang balaklon makalagas.
Sa pihak nga bahin, kahimbon na ni Marichu si Andrea, nagpasugot naman ini agud makapadamu sang iya kita tagsa ka semana.
Tungod nagahingapos na gani ang bulan sa Hunyo nga amo ang pagbaylo sang huyop sang hangin nga Habagat, tingulanon na ang panahon. Sa hubon nanday Donna kag Suzette sadtong summer, may isa sila ka kaupod nga Science Teacher nga amo si Rhea.
Upod ang naulihi sa tatlo pa gid ka Science Teachers sang Iloilo National High School, nagpaliwaliwa ang mga ini, agud hibal-on kon bala matuod ang hambal ni Boy Lumot nga paghuyop sang hangin Habagat, magakaladula ang berdeng' lumot sa manabaw nga tubig sang baybayon sang Boracay.
Sa daku nga kakibot ni Rhea kag sang kaupdanan sini, wala bisan isa ka nahot sang berdeng' lumot nga makit-an sa manabaw nga tubig. Apang nagdugang ang iya kakibot sang ...
"Ari kamo Andrea kag Tomas?" singgitan ni Rhea sang tumampad ang kabug-osan ni Andrea ang matalingi pa kuntani agud siguro mahinagu ang iya pagkayara sa amo nga baybayon.
"Oy, Rhea...indi ka gid manugid kay Donna nga nagkitaay kita diri sa Boracay , ha," alungay ni Andrea.
"Anong'tuyo ninyo paglingawlingaw, paliwaliwa ukon negosyo?" pakiana ni Rhea.
"Dala na ina tanan, kalakip ang pagpahibalo sang hambal ni Boy Lumot nahanungod sa mga berdeng' lumot!"
"Huo Andrea, daw madyek nga naalimunaw matuod ang mga lumot!" nagatida nga pabutyag ni Rhea.
"Aaprobado! Basi ina ang wala pa mapamatud-i nanday Donna kag Suzette?" tambing ni Andrea nga kaayawan tapos duha nga may ginaumol nga dolyar iya pa naunahan.
Sa pihak nga bahin didto sa Dakbanwa sang Iloilo, nasumalang ni Donna ang kamagulangan nga anak ni Andrea sa SM City Mall upod sa iya barkada.
"Melanie, ari man diri sa Mall si mama mo?" pamangkot ni Donna.
"Wala Tita. Sa Boracay sila ni Papa. Nag-excursion sila nga duha. Wala sila sing ginpaupod!" sabat ni Melanie nga nagakinusamod. "Sige Tita ha, nagalagaw lang kami."
"Salamat Melanie," nabungat ni Donna nga puno sang kahulogan.
"Aba! makasarang na ang kasusyo ko nga abyan magpa-Boracay kag hipushipos lang. Abi ko anay kay Domingo subong, sa Bacolod City sia. Kon amo wala sia makapangumpra?" daku nga palamangkutanon ni Donna sa kaugalingon.
Pagka-Lunes nga adlaw, nakigkita si Andrea kay Donna kag maghatag sang anom ka libo ka pesos nga iya bahin sa ganansya sa negosyo nila nga uga.
"Nakapa-bacolod ka Andrea? panalawsaw ni Donna.
"Wala. Ang manghod ko nga lalaki ang ginpangumpra ko bilang paghanas sa pagpangumpra dala deliber sa Bacolod. Sa Boracay kami amon halin ni Tomas. Wala lang ako nanugid agod makakulonyag ang paliwaliwa namon ni Tomas!" matanlas nga pahayag ni Andrea.
Humipos na lang si Donna, samtang ginasulod sa pitaka ang amo nga kwarta nga gintungol ni Andrea.
Paglumbos ni Andrea, ginsuma ni Donna ang nakabalik sa iya dagway sang iya parte sa ganansya, halin sang katapusan nga semana sang Marso tubtob nahauna nga semana sang Hunyo, nagahinangat sa amon ka pulo ka libo ka pesos tanan.
Sa hunahona niya, apat pa ka pulo ka libo ang nagautaw-otaw sa mga kamot sang banihot nga Andrea kon amo.
PADAYUNON