Kupido, Sin-o Sa Ila Nga Duha?

Nobela ni Ric T. Grozen

(Nahauna Nga Gua)

PAGATALIKDAN bala niya ang iya ginapatihan nga deretso bangod lang sa paghigugma? Ini ang makatuloblag nga painuino nga nagasamong kay Myra. Samtang nagapakig-away ang mga militar sa mga Bansang Moro Separatist Group sa Mindanao si Myra nakig-lihok sa pagpaninnguha natuhoy sa deretso sang mga kababayen-an sa Manila. Ginabale-wala niya ang katahap nga sia mabilanggo, lamang nga mabuylogan ang mga babaye sa ila nga paghingamo sang ila nga deretso.
Ang iloy kag utod nga babaye ni Myra nagahingyu nga iya na lamang tagaan sing nagakaigo nga atensyun ang pagpakig-atubang sa iya mga manogpangaluyag sangsa makigbuylog sa mga demonstrador. Si Myra may napagtuonan na sang iya panulok, ang iya kasilingan nga si Joe Mendez, apang ini sia ginakabig lang sia bilang isa ka kid sister. Pero ang iya utod may abyan nga si Johnny nga ginpakilala sa iya kag ining' si Johnny daw kasubong nga nagpadasig kidu sang iya tagipusuon agud sia lumayon sang iya makadalayaw nga bayhon kag makaulumol nga kaambong.
Apang si Johnny daw indi makauyon sang iya ginahimu nga pagpakigbahin sa mga demonstrador. Iya bala hayluhon ang iya nahamut-an nga bag-ohon ang iya panimuot kag makig-ugyon sa iya, ukon patihon ang iya kunsensia sa isa nga nakahanda ang duha ka bukas palad sa paghulat sa iya?
Si Myra Mirasol nagatulok sa bintana sang hulot-klasehan kag natan-aw ang nagatub-ok kag nagapulon nga aso gikan sa brick chimney sa isa ka atop padulong sa asul-asulon nga langit. Sia naglisu kag nagduko kag nakabatyag sing pagkunsumi, nagapanglakaak ang kaisipan bangod sa makatalaka nga lecture ni Mr. Suelo sa pagsaysay sini natuhoy sa Philippine History kag ang iya pinsar nagbalhin naman natuhoy kay Joe Mendez, ang iya ginatawag ngs si Darling Joe, ang paghigugma sang iya kabuhi! Pinsaron na lamang nga ini sia daw wala gid gani makadipara nga sia isa ka buhi nga abyan niya!
Daw kon ano gid tani ang gusto niya, makita sia bilang isa na ka hamtong, apang lamharon nga dalaga, sa baylo nga sia tamdon nga isa ka pungguron nga dalagita. Kon sa bagay, linggilinggi niya, sa maabot nga Hulyo 10, sia mangin-17 anyos na kag sa masunod nga tuig mangin-senior na sa Jefferson High School.
Sia may pagkabalaka sa nagakalahanabu nga pagkinagubot sa Mindanao nga basi ipadala man didto si Joe. Sia nagalaom nga sia bilang maayo, mabuot kag maatipanon, kuntani indi lang pag-itugot nga sia ipadala. Ang iya nahibal-an nga ang iya pagpa-enrol sa medical school makapaiway, pero madamu na nga lamharon nga mga army ang ginpadala didto agud makigbatu sa rebelde nga katapu sang Bansang Moro Separatist Group ukon BMSG nga nagahingamo nga magaseparar sa estado sang Pilipinas. Ang kinagubot may tinion nga nagaulo-untat, apang nagapadayon sa pila na ka tinuig, kuntani matapos na ini.
Apang sang hinali, ang maambong nga guya ni Joe nagpakita sa salaming sang bintana. Makurapkorap matuod, apang iya napanganinaw ang iya malagtum nga mga buhok sa iya ulo, ang iya tinigib nga pangguyahon nga may mapag-on nga sag-ang nga daw kanami idaludaluon, ilabi na gid ang kanami kuhitkuhiton nga iya tiluong nga ilong.
Daw kasubong nga nagadalamguhanon, daw iya matuod napanganinaw ang mayuhumon nga pisngi nga amat-amat nga nagsanaaw sa iya panan-awan. Dayon ang iya ulo naghulag paidalom kag ang iya mga bibig nagpangisapo sa pagtandog sa iya man uhaw nga mga bibig. Kag dayon iya man ginpanganinaw ang iya nagakilan kag maitumon nga kalimutaw nga nagatamod sa iya sing masinadyahon nga ginpasundan sang iya matam-is nga mga yuhom, sia man nagbalos sa pagyuhom sing pinakamatam-is kag sang hinali ang balod sang paghigugma nagsalyasalya sa iya.
Huo, nagadali sia nga pagatawgon nga isa ka dalaga, pero kinahanglan pa niya nga kumbinyuhon si Joe natuhoy sini. Kon sa bagay sa kada Biernes sang gab-i, sila ni Joe magkaupod. Magsulosugilanon nga nagabunggoanay ang mga abaga. Maglakatlakat nga nagadapitay sa higad sang suba. Ay abaw, kanami sang pamatyagan!
Sa kada Biernes sang gab-i, sugod pa sang sia nagapangidaron siyam ka tuig kag si Joe 13, si Joe na ang iya buddy- buddy ukon masami nga kaupod-upod. Ah, ti sa sini nga Biernes sang gab-i, dapat nga makita sia sa iya bag-o nga dagway. Kon sa bagay, iya na natalupangdan ang pagbalhin sang iya dagway. Sang nagligad lang nga gab-i, sia nagtindog sa atubang sang espiho kag gin-usisa ang kabalhinan sa iya lawas. Nagaamat na hamtong sia nga dalaga! Ang iya mga punggod nga sadto nagapalangdamol, karon nagnipis na kag ang iya daku nga mata may kinaiya sing madalom kag may pinasahi nga pagkilan, labi nag id kon bagayan sang iya maitum, tubtob abaga nga mga buhok nga nagahugsoy nga nagapalibot sa iya manipulon nga guya. Ang iya ilong, matuod nga malip-ot, pero maayo ang porma kag ang iya pisngi mamutikan ang preska nga pagpamulapula nga nakigbagay sa iya manipulon nga panghitsurahon. Ang iya man nga pigura mamutikan nga nagapadulong na sa pagkahamtong. Sia nakatayhum sa pagpanumdom sa kon paano sia maglikiliki kag magkiaykiay sa atubang sang espiho nga nagapanapot sang iya silky one pice underwear.
Ang iya balo nga iloy, si Ginang Madeline Mirasol, anad na sa pagsinarayo sa pulopigado nga pagpangabuhi, ayhan makasiling sa iya ginahimu nga sia may pagkakuyaphaw ukon may pagkakalaskalas. Si Madeline masami nga nakiglihok sa pagbulig sa mga aktibidades sang kumonidad. Sanglit sia isa ka Red Cross Head, gani wala gid sia maham-ot sa mga pagpulopadoding nga hulag ni Myra. Wala duda nga sia may istrikto nga pagsulondan para kay Myra, agud ini iya nga isundon, gani prime gid ini nagabantay nga ang iya pagsulondan ginasunod sing husto. Si Myra ang labi nga gina-istrktohan kon ikumparar kay Sarah, ang iya magulang nga utod.
Ang paghanduraw ni Myra nagbalik sa iya pagtalupangod sa iya bag-o nga dagway nga sa iya pagpati makabulig sa pagtawag sang igtalupangod ni Joe. Sia nagpangako sa kaugalingon nga sa sining' Biernes sang gab-i, iya makita ang bag-o nga si Myra Mirasol. Sia nakapanagmot, samtang nagapasibusibo sang iya paminsaron nga iya makuha ang iya ginabuko nga sia matalupangdan sa paagi nga indi sia makabig nga isa ka malandi.
"Myra?"
"Y-Yes Sir?" Sia nakapisik sa kakibot kag nag-utol-utol kag gilayon nga ginbalik ang iya nagapanglakaak nga paminsaron sa makatalaka nga hulot-klasehan.
"Gusto ko magpamati sang imo sabat," siling ni Mr. Suelo, ang iya History Teacher. Sia ulitawo nga nagapangidaron sang 30 anyos. Nagapanapot sing maarus-aros nga polo nga kuno abi wala ka sing masaway sa iya panapot, sa iya nagatiliskog kag mataas nga kuelyo. Sa nagakurba niya nga kilay, mamutikan nga sia nagakurisong sa paghulathulat, samtang sia nagauyat sa nawala nga kamot sang bukas nga libro sang Philippine History kag sa natuo nga kamot nagauyat sang duha ka yarda nga stick. Sia tiso nga nagatindugon kag mamutikan nga ang iya maitum nga buhok napahiran sang oil kag halos may pagkaperpekto nga nahusay sing mahipid pakato sa likod, gikan sa iya mataas nga agtang. Ini sia nagapasatt-om sing pagkaburingot nga panulok nga ginapatuhoy kay Myra. Daw kasubong sia sa isa ka manekin sa iya well poise nga porma, apang daw kuring na ini nga handa magpangkarhas sa pagmug-ot sa paghulat sang sabat.
"G-Ginakasubo ko, Sir, pero wala ko mabatian ang pamangkot." Sia nakabatyag sing mayami nga hangin nga naglatay sa iya nga guya. Bisan ano pa ang iya nga himuon sa sini nga semester, indi gid niya mapahamuot si Mr. Suelo sa iya.
"Of course you didn't," siling niya sing maalumanay nga mahilum ang tuno sing pagpang-insulto. "Nagadalamguhanon ka na naman. Ang pamangkot ko ngaa nakigbatu si General Gregorio del Pilar sa mga Amerikanhon?" Ang iya nga yuhom nga may hagyon daw pagyaguta sanglit nasigahum nga indi niya masabat ang pamangkot.
Apang sang nagligad nga gab-i, si Myra nakahigayon sa pagbuklat kag makabasa sang libro. Maathag nga iya pa natandaan ang detalye, gani nag-igham, daw ginhawanan ang tutunlan kag nagsugod sa pagpaathag sang iya sabat, "si General del Pilar sang ulihe nakasat-um sang ginahimu nga kagarukan sang mga opisyales nga Amerikanhon, samtang amo na ang nagadumala sang aton pungsod kag isa pa, ang halos tanan nga Pilipino indi na gusto nga magpaidalom sa pagginahum sang mga Amerikanhon, gusto nila nga sila na mismo ang magdumala sang aton pungsod, gusto nila nga makaangkon sing independensia." Nagdulog sia sing makadali, ginkalipay ang pagmurarat sang mata ni Mr. Suelo. Ang iya lihok pagpatimaan lamang sang iya nga pagkumporme sa iya sabat. Kag gintapos niya ang pagsaysay paagi sa pagpakawas sing matam-is nga yuhom sa iya manunudlo.
Natakuptakop ang duha ka palad, pero indi man masiling nga nagahana sa pagpamalakpak. Si Mr. Suelo matutom gid ang pag-obsebar sa iya. Indi man nakuntento sa iya sabat, apang nagtangutango kag gilayon nga nagsaligbat, "Not bad for an answer."
Si Myra nagpakita man sing pagkanayanaya sa iya nga pagtangutango, apang nahilum nga wala ini makuntento, gani ang kanayanaya hinali nagbalhin kag ginbuslan sing pagkaugot. Ngaa nga nakibot gid sia nga ang isa ka babaye nga estudyante nga kasubong niya may pagdurop man sa pagbasa kag makahangop sa ginabasa kasubong man sa estudyante nga lalaki? 'Gamug-ot man, pero pilit nga ginpakalma ang kaugalingon, dayon nagpadulong sa black- board kag ginguhit ang Tirad Pass kon diin ginapahamtangan sang mga hangaway ni General del Pilar, apang nalibutan sila sang mga hangaway Amerikanhon kag nalutos.
Daw indi na niya gusto nga balikan pa ang pagpakigbatu sang mga Pilipino sa mga manoghugakom nga mga dumoluong. Ang ara sa iya pinsar amo ang pagkabalaka natuhoy sa subong nga pagkinagubot sa Mindanao. Madamu na ang army soldiers nga ginpadala didto, nalakip na gani ang iya utod nga si Michael, tani matapos na ang kinagamo, agud makapauli na ang iya utod. Nalangkag na sia sa iya. Ang iya utod nga si Sarah, may doble nga rason sa paghingyu nga ang kinagubot matapos na, ini bangod nga magluas kay Michael, ang kahagugma ni Sarah nga si Frank ato man didto. Ini sia isa ka helicopter pilot in a patrol, reconnaissance and rescue mission. Nakabatyag sia sing kaluoy kay Sarah. Wala ini sia tanto nga nagapanugid natuhoy kay Frank. . . ang mga eksperto nagatagna nga ang pinakamalawig nga pagtener sang kabuhi sang isa ka helicopter pilot amo ang tatlo ka semana. Sing masunson nagabaylohanay sang sulat ang duha. Masami nga nabutang sa delikado nga pagkahimtang ang kabuhi ni Frank sa ila paglupadlopad sa kagulangan sang Mindanao, kon diin ginatiro ang ila helicopter. Isa gani ka bes natadtad sang bala ang iya ginadala, apang sa maayo nga palad dipyas lamang ang iya kahalitan kag iya pa nahingagaw nga mapahugpa ang helicopter sa ila nga base.
"Cassie." Si Mr. Suelo nagtawag sa ka-klase kag suod nga abyan ni Myra. "Ngaa nagsipak si Andres Bonifacio sa hubon nanday General Emilio Aguinaldo?"
Si Myra nagpasiplat kay Cassie nga nagadukuon nga wala'y tinimoktimok, nagsenyas sia sang iya palad, ang iya lihok nga buligan ang iya abyan. Pero si Mr. Suelo indi magpasugot nga si Myra ang magsabat sang pamangkot. Wala niya ginsapak si Myra.
"Nabasa mo bala ang libro, Cassie?" ang iya liwat nga pamangkot nga nagaburingot bangod sa iya nga paghipos. Iya ginpalapitan si Leopold, ang iya pinakapaborito nga history student, sa ila pagsampokay sing panulok, sing makadali sila nga nagyuhomay nga may pagkahalangpon.
Si Cassie nagtungkaaw, ang iya mahinlo kag malaba nga liog nagapahilom sang iya malip-ot nga buhok. Nagapakita sing masinulub-on nga guya nga nagtugda. "No Sir, I don't have time for my schoolwork last night."
"Wala ka sing tinion?" Ang iya pulong nga naham-ot. "Di kinaandan ina. Dapat nga disiplinahon mo ang imo kauglingon, tagaan sing nagakaigu nga atensyun ang imo schoolwork." Ang iya paglingi, samtang nagapakawas sing hilaw nga yuhom, mahilom ang iya wala nagayuhom nga mga mata.
Si Cassie nagahipos, pero ang iya pisngi nagpalamula. Si Mr. Suelo nagpadayon. "May iban ka bala nga labing importante nga gindipara sangsa imo history book?"
"Yes, Sir, I did," siling niya nga ang iya mahinlo nga sag-ang nagtanga diutay kag magtulok sing tadlong sa mataas ng si Mr. Suelo.
Naham-ot si Mr. Suelo sa amo nga pangsabat, nahibal-an niya nga mainsister niya ang iya gusto. Ano bala ang ara sa iya pinsar? May ara na nga 'di pagmaayohay nga nagapatunga kay Myra kag Mr. Suelo, magaentra pa si Cassie?
Nahampakhampak ni Mr. Suelo ang stick sa iya paa. "Masugiran mo bala ako kon ano ang imo gindipara nga importante?"
"I'd rather not say," sabat ni Cassie nga kalmado.
Ginsipat kag gin-estudyohan ni Myra ang dagway ni Cassie, may perpekto ini nga porma sang ilong kag ginguhit nga makagalanyat nga mga bibig, h-m-m, hagong niya, may dagway sia nga igapabugal sa iban pa nila nga ka-klase. Ang iya mahugmay, apang may kapag-on nga pagtindugon sa atubang ni Mr. Suelo, nagapahanumdom lang kay Myra kay Joan of Arc nga may kaisog nga nagaatubang sa iya mga accuser.
"Very well," saligbat ni Mr. Suelo. "Magsulod ka buas sa temprano pa sa aga agud mahatagan ka sang additional assignments." Kag iya gin-dismiss si Cassie nga daw kasubong nga isa ka masabad niya nga estudyante. "May sinko minutos pa agud mag-bell." Ginpanidpanid niya ang iya textbook. "Para buas basahon ang pahina 201 tubtob sa pahina 230 and answer the question at the end of the chapter." Dayon sia nagpanghulonghulong palibot kag iya nasiplatan si Myra nga wala naga-take down notes. "Isulat ang assignment, Myra," ang iya masingki nga mandu.
Kag masinulundon nga iya ginbuklat ang iya notebook kag ginsulat ang page numbers, samtang sa iya pinsar ang natungdan nga assigments palarehos. Red and answer questions. Red and answer questions. Pinsaron na lang nga wala gid sia naga-miss sa mga assigments, ini bangod she loved history bisan pa nga antipatiko si Mr. Suelo sa iya.
Sang magtunog ang bell, ginpanipon niya ang iya mga libro kag magdalidali sa pagpakadto kay Cassie nga iya nalantawan nga ara na sa tungatonga sang hagdanan padulong sa masangkad nga salampotan. Nagahapuhapo nga sia nag-iping sa iya abyan. "Ngaa nga amo yadto ang nasiling kay Mr. Suelo?"
Si Cassie nagkidu sang iya abaga kag ginhimutaran si Myra, nagpakawas sing halangpon nga yuhom.
"Ti?" ang pamangkot ni Myra nga sa tuno sang pagbusisi. Bisan pa nga sia of medium height, sia medyo nagtanga kay Cassie bangod ini sia mataas kay sa iya. "Masugiran mo bala ako natuhoy sa imo misteryuso nga ginhimu kagab-i?"
Si Cassie nagpang-alang-alang, dayon naglingi sa nawala kag natuo. "Indi pa subong, basi sa pila ka adlaw, Myra." Ang iya malahalon nga gray-and-black dress mahilum nga pikit sa iya magamay nga hawak nga may black belt kag kasuabe gid sang iya panghulag. Sa tion nga si Myra maglakat nga nagatupadtopad sa iya, sia nanginmapagsik, samtang nagabungayngay sang iya malaba nga buhok kag ginakitaan nga hapit man ang iya bayo sa iya nga abaga.
"All right," siling niya nga ginataha ang sikreto ni Cassie. "Kon handa ka na nga magtuad sa akon, nahibal-an ko nga pagahimuon mo ina, ako nagalaom nga indi mo pagpakalainon si Mr. Suelo sing padayon, nahibal-an ko kon ano sia ka matimaluson." Sia nagdulog sa tupad sang hulot sang English classroom.
"Bisan ano man ang akon pagahimuon, makabig nga sia may paglangas lang sa akon ukon nagapakita lamang sing pagyubit," ang iya tuno isa ka indi mahangpan, samtang ginatinguhaan nga padalman nga ihangpon ang lihok ni Mr. Suelo nga indi pagpakig-ayo sa iya.
(MAY KASUGPON)