Suktanay sa Boracay

Nobela ni Cris B. Balairos

(IKA-8 NGA GUA)

NAGADUGSING sa hunahona ni Donna nga bisan sa amo lang gali sini nga sahi sang negosyo, makahatag man sang palaligban. Abi niya anay nga daku na gid ang palas-anon sa paghundaos pakadto-pabalik sa bulothoan adlaw-adlaw. Ang mag-ugtas sa mga salawayon nga mga bumolutho kag dugang pa sina, ang magbuhat lesson plans kag mag-correct sang ila mga test papers.
Apang subong, nasumalang niya ang panganay nga palaligban pag-untat niya sa pagkamanunudlo, nga nagakinahanglan sang maid-id nga pagbusisi agod ang iya kwarta indi mahinali.
"Andrea, ang aton negosyo tatapon mo sing maayo agod sa gihapon ang aton pangganansyahon tayuyon," pahanumdom ni Donna sa mahugmay nga tingog bilang pag-ugoy-ugoy sa kasusyo.
"Sini nga semana ako na gid ang mangamot. Mabudlay na kon padayon ko nga isalig sa manghod ko," pangaku ni Andrea.
"Pamahaw ka," sagda ni Donna nga tawgon kuntani ni Alice, apang...
"Salamat. Indi na kay basi maadlawan ako report sa akon klase," pamalibad ni Andrea dayon lakat.
Pagkalumbos ni Andrea, mapilahan ka gutlo, sumampot man si Bert Natino. May dala ini nga Membership Form para sa pagka-Stockholder ni Tita niya Donna sa kompaniya nga iya ginapangalagaran.
"Wala pa 'go signal' si Tito mo Gary," pamalibad ni Donna.
"Bisan mga data mo lang Tita agod mahanda ko sa tion nga sugot na si Tito Gary," mapainumoron nga panugyan sang Geodetic Engineer. "Kabalo ka Tita, may quota ako nga ginalagas agud magregular sa sini nga kumboyahan!"
"Basta wala lang anay kwarta," dayon hatag ni Donna sang tanan nga data niya agod wala na damu pa nga hambalanay.
Pagkasunod nga adlaw, gin-agda ni Donna si Suzette sa isa ka panyaga sa isa ka Food Court agod makasugilanonay. Samtang nagahulat pa lang sila sang ila gin-order, negosyo na dayon ang ila gintalakay.
"Akon subong Mare Suzette, sugbohan ko na lang ang dugang nga negosyo," pasayod ni Donna.
"Ang sa akon, tama na lang anay ang tatlo ka ektariya nga punongan sang bangros sa Dumangas," balos ni Suzette.
Daw wala lang hilmona ang walo ka tuig nga wala na nagatudlo si Donna. Si kumare niya Suzette padayon sa gihapon sa pagtudlo.
Ang kamagulangan ni Donna nga anak nga lalaki, napulog duha na ka tuig. Ang sa bahin ni Suzette, si Nikki niya napulog tatlo na. Dalagita na gid ini. May mga nagauloalihid na gani nga mga sunoy.
Sa bahin naman ni Andrea, sa gihapon nagahundaos sa iya pagpangabuhi, tungod nagdungan ang duha ka kolehiyo, duha ka hayskol kag isa ka elementarya.
Ang ila negosyo ni Donna naalimunaw, bangud nadakpan ni Donna makaligad ang tatlo ka bulan nga nakabalik na ang isa ka gatos ka libo ka pesos nga ginpuhonan ni Donna sa dagway sang iya bahin sa ganasya nga ginahatag ni Andrea tagsa ka semana, nga madamu na ang naulihe trisikad nga nagabiahe.
Agud indi ni Donna paghingabuton ang lima nila ka trisikad, kag isa ka trisikol nga ginpamakal sa uga, nagsugot si Andrea magpirma sa Joint Affidavit nga may balayran sia sa nauna nga napulo ka libo ka pesos tagsa ka bulan sa sulod sang napulo ka bulan agud niya mabalik ang kapital ni Donna.
Ini nga bagay ang nagsirbe nga pagtulon-an kay Andrea nga wala makaandar ang paghulam man kuntani kay Suzette sang isa man ka gatos ka libo ka pesos, para sa negosyo kuno sa piggery sa ila uma sa Barangay Badiang, Anilao, Iloilo.
Isa ka adlaw...
"Kumusta na ang Gold Mine naton Mare Donna?"
"Ambot sina Mare Suzette. Kasan-o...Dump Truck, mga piko, pala kag sadol ang pinamakal sang akon gin-finance nga amo na ina nga kwarta ang makabig nga akon Capital Share kay gin-isyuhan ako sing Certificate of Share of Stock sang natungdan nga kantidad, agod padayon ang pagmina," panugiron ni Donna.
"Paano sina ang pagdibidendo mo?" usisa ni Suzette.
"Subong wala pa naga-full swing, wala pa. Kag isa pa, binulan pa man lang, apang kon malab-otan isa ka tuig kag may nabaligya na sa mga ginmina, may yara na ina siling ni Bert Natino kay Geoditic Engineer ini.
"Sulod ka bala sa amon agud makabakal dugang nga makinaryas nga didto na lang sa Pilar, Capiz makaprodukto sang bulawan nga bisan indi na pagdalhon sa Marinduque!" pangganyat ni Donna sa kumare.
Pahibal-on ko pa si Pare mo Eddie," siling ni Suzette, samtang madurop ang pagkaon. "Kaon mayo Mare."
"Dalion mo nga pahangduon si Pare Eddie agud upod kita nga pioneer sa amo nga sanga sang kumboyahan sang minahan sang bulawan sa isla sang Panay!" dugang nga pahaylo ni Donna kay Suzette.
Nakalinghag man si Suzette sa makagalana nga pahayag ni Mare niya Donna, ilabi na gid sa ginmitlang nga minahan sang bulawan sa isla sang Panay. Sa pamensaron ni Suzette, mahimu nga magadaku ini sa masunod nga inadlaw.
Sang nagapabilin nga mahipos si Suzette, nagpadayon si Donna sa paghambal.
"Mare Suzette, kalabanan sang kabukiran diri sa Panay, lapuslapos ini sang minahan sa bulawan, salsalon, pilak kag madamu nga 'by-product' ang mahimu sa masunod nga dinag-on, suno kay Bert Natino," matawhay nga pahayag ni Donna.
Naghilitad ang mga mata ni Suzette sa amo nga mangindalagan sang pagmina.
Tungod seryuso si Mare niya Donna sa iya ginpaalinton, nakumbinsi sia. Kulang na lang pasugot ni Eddie kag masugbo man sia sa makagalanyat nga negosyo sang minahan sa bulawan.
Ang matuod, may yara gid man nga kinaiya ang tawo nga mahaylo sa inggat sang bulawan.
Nagbulagay ang mag-abyan sina nga adlaw nga may pagkaima si Suzette nga kilalahon man sia sa ulihe nga mga inadlaw nga isa ka stockholder sa Minahan sang Bulawan sa Isla sang Panay.
Sa ila paghambalanay ni Eddie samtang didto ang naulihe sa iban nga pungsod nga gindungakaan, talakayon lang nila kuno ina nga bagay sa tion nga sila mag-atubangay mag-abot sia diri sa Dakbanwa sang Iloilo.
Halos matulogan si Suzette kag luyagapurahon ang bana nga magbakasyon sing maaga. Tinawagan niya si Mare niya Donna.
"Hamak mo lang. Abi ko anay bangros na gid ang kahamuotan mo nga negosyo," pasabuyat ni Donna samtang nagahambalanay sila sa telepono.
"Aba, a! Ano ikaw lang ang luyag magpagusa pangulintas, paningsing kag pamulseras sang bulawan kag iban pa nga nagailinggat nga mga alahas?" nagabarakbarak nga balos sining manunudlo sa gihapon nga si Suzette.
"Paano ang negosyo mo sa uga?" nadumdoman ni Suzette nga ipamangkot.
"Amo gani ina Mare nga indi ako magsalig sa isa lang ka negosyo..." wala na matapos ni Donna ang inoghambal kay inagaw sang kumare.
"Ngaa?" maabtik nga pakiana ni Suzette.
"Wala na yadto Mare Suzette. Ginbayaran lang ako ni Andrea napulo ka libo ka pesos tagsa ka bulan agod indi ko pagbutongon ang ila isa ka trisikol kag apat ka trisikad, mabalik lang ang akon kapital nga isa ka gatos ka libo ka pesos nga pangumpra sang uga," paathag ni Donna.
"Nakapanag-iya na sila ni Tomas sang..."
"Amo sina kadasig kay Andrea!"
"Paano mo nahibal-an Mare Donna?" indi gid maributay si Suzette.
"Ang matuod, laban sa wala sia nagapa-Bacolod ginapalibutlibot ang kwarta ko!"
balos agaw ni Donna sang hambal ni Suzette nga nagaalburoto.
"Abaw! Maayo lang kay nahiluthilot mo sia ibalik ang kapital mo," nagapanagutsot sa paghambal si Suzette.
"Hamak mo nga wala lang kita hinalung-ong... sapwan lang ako, ginpa-Boracay pa nila ni Tomas ang kwarta ko, ba!" nagaaburido na gid si Donna.
"Paano mo nahibaloan?" pamangkot ni Suzette nga daw indi makapati.
"Si Rhea bala! Nagsumalangay sila didto!" mataas ang tingog ni Donna.
"Matalikod pa kuntani si Andrea, apang matunog ang gintawag ni Rhea, gani napilitan ini magbalikid kag kinadtoan si Rhea. Ina sa panugiron ni Rhea sa akon sang indi na gid maagwantahan ni Rhea nga ginpasaanan sia ni Andrea nga indi gid manugid nga nagkitaay sila nga duha sa Boracay. Natabuan pa abi nga bag-o lang sia sadto nagpadugang isa ka gatos ka libo ka pesos agod makapangumpra sa Estancia, apang Boracay gali ang iya puntariya upod sa iya bana, agod ihidyahidya ang akon kwarta!" malawig nga panugiron ni Donna sa pagpautwas sa kalain sang buot.
Makadali nga wala makatingog si Suzette sa tapos yadto nga pabutyag sang kumare. Ginalarawan niya ang pangnawungon ni Andrea nga may pagkahangaway.
"Maswerte ka lang nga naamat-amatan balik ang imo kwarta," siling ni Suzette.
"Ang matuod, ganansya naman gid ako, apang indi maayo batyagon nga ang akon ginpuhonan laksamon nga nagagwa gatinunto ako!" matigdas nga nasambit ni Donna. "Kon sa bagay, nakabulig daku ang ginkapital ko sa iya, sa ila pagpangabuhi, Nakalingalingaw pa sa Boracay!"
"Paano mo nadakpan nga ikaw gindayaan?"
"Personal ako nga nagpanilag kon bala nakalakat sia pa-Bacolod sadto nga sabado, ukon wala. Gani, dakop ko sia kay paglabay ko sakay sa isa ka trisikol nga akon gin-ukopar agud siling ko may kadtoan sa amo nga duog sang Barangay Kaingin, La Paz, wala gid ako gindayaan sang akon panulok nga nalantawan ko sia sa ila ugsaran nagapulopaninghawak nga nagapakighambal sa isa niya ka trisikad drayber. Tapos kon kaisa Mare, nagapakunokuno ako nga pasahero sakay sa mga trisikad nga ginaukopar ko agud mapamatud-an ko ang matuodtuod nga operasyon nila nga mag-asaw gamit ang akon ginpuhonan sa uga!" malawig naman nga panaysayon ni Donna sa paghinakit.
"Kabudlay man gali no!"
"Ambot lang Mare Suzette. Daw natingala man gani ako nga nahimu ko ina nga mga bagay!" siling ni Donna nga nagalungolungo.
"May pagka-Intellegence ka man gali Mare no?" paharakhak na lang ni Suzette sa pagbugras sang tama ka seryuso nila nga hambalanay.
"Isa pa gali Mare ka hitabu, kay nagsugata kami ni Melanie nga kamagulangan niya nga anak didto sa isa ka daku nga Mall. Sang pinamangkot ko sia kung diin ang iloy nga si Andrea, daw tinakloban ako sang langit sang ginhambal niya nga nag-excursion nila ni Papa niya sa Boracay. Inugpangumpra nga daan nga adlaw, nga amo ang Sabado!1" dugang nga buyagyag ni Donna.
"Nakapanugid basi si Melanie sa iloy?" pakutpakot ni Suzette.
"Sigurado kon ngaa pagka-Lunes binalibad niya sa nahauna nga kahigayonan nga ang iya manghod nga lalaki ang nangumpra kag nagduso sang kinumprahan sa bal-on kon yara pa ang lumot ukon wala na kay katapusan na sang Hunyo kag nagkambyo na ang hangin nga Amihan sa Habagat!" matanlas nga panugiron ni Donna.
"Kita mo ina Donna. Unahan pa nila ikaw nga hibal-on nahanungod sa berdeng' lumot, no!" yagum-at ni Suzette kay Donna ugaling naghambal sang inogpabutyag pa gid sa iya abyan kag subong man kumare nga si Suzette.
"Indi man malain nga nakabulig man ako sa ila agud maunahan pa kita tukib kon bala matuod gid nga nadula ang berdeng' lumot nga yadto nga nagpasagunto sang aton pagpaligu sing malawig sa tubig!" siling ni Donna nga nakakadlaw sing mahinay.
" Maalam si Andrea. Makahibalo mangita lalang. Saludo ako sa iya abilidad,"
paitin-itin ni Suzette sa iya kumare.
"Maalam sa panghasu!" maakigon nga tambing ni Donna.
Nakaiklo man si Suzette sa matigdas nga mga tinaga sang iya kaatubang. Abi niya anay kay ginakabig sang iya kumare nga nakabulig sia kay Andrea, indi na sia agrabyado.
"O, ta sige Mare Donna. Gusto ko man maghaboy sang akon kapital dira sina nga negosyo nga sinudlan mo!" pasalig ni Suzette kag bilang paumpaw sa kamare nga nagainit ang ulo.
"Salamat. Sa liwat nga pagkitaay," malipayon nga pahingapos ni Donna sa ila paghambalanay.
Mahuyang lang abi ang balatyagon sang isa ka babaye nga kaingod ni Suzette, mahisa gid sa kabugana niya. Bisan gani si Andrea nga katulad niya nga maestra, ginasul-ob sang amo nga balatyagon, tungod sa maayo nga panggiho sang nauna. Wala sing kapuraoton nga ginabatyag si Suzette. Pareho gid sila sang iya abyan kag kumare nga si Donna nga may kahulasan ang tanan sa pagginawi.
Maayo lang nga swerte kay napahulam puhonan ni Donna si Andrea. Kon wala, si Suzette pa ang ikaduha niya nga arangkahon.
Amo ina bala ang ginasiling sang kalabanan nga "maestra lang." Gina-lang lang nila ang mga maestra ukon manunudlo.
Sa bahin ni Suzette, pilian lang ang tatlo ka service nga salakyan. Ang mga ini, kotse, Van kag pick-up. Apang may batasan ini si Suzette nga pailis-ilis sang drayber. Kon libagon sa iya panan-awkag pamatyag, ilabi na gid kon indi makahibalo magpaayon, talbog dayon!
Isa ka aga, maayo ang buot ni Suzette kay luas nga may ginalantaw sia nga makakulonyag nga mapuhonan sang iya tinagu nga minilyon, nga bisan makapungis lang sia diri, nga iya ginlapta sa mga bangko, kag maayo subong ining bag-o niya nga drayber. Nauyonan niya ang ugali ma-shopping ha!"
"Ikaw na gid 'na Ma'am. Ara dayon!" maabtik nga sabat ni Romeo.
Pag-abot sa Mall...
"Dali Romeo. Updi ako pili sang sapatos ko!"
"Paano ko balibaran ang akon boss?" may pagka-smart nga panabat sini nga drayber nga nakapukwat man si Suzette.
Makadali nga gintuloktulok sang ama ang matimuktimuok nga nawong kag matiluong nga ilong ni Romeo. Nagwapohan gid si Suzette. Nasaw-an pa niya ang pagkamatinahuron niya sini nga panabat nga may pagka-smart.
"Mag-amo ka sina Romeo, may padya ka halin sa akon!" nabuy-an nga pangaku ni Suzette bisan wala man ginhingadlan ko ano nga sahi sang padya.
"Ano ayhan nga padya ang paabuton ko?" himulongon ni Romeo sa kaugalingon.
"Tungod may napilian na ako Romeo, pangita ka man sa 'Men Section' para sa ginasiling ko nga padya sa imo - ini amo ang sapatos mo," siling ni Suzette.
Daw nakum-an si Romeo. Bag-o lang sia, pwede bala ina nga hatagan na sia pabor sang iya ama? Naglibog ang ulo kon batunon niya kon indi.
"Kon indi ko pagtumanon ang iya gusto, basi bala paglab-ot sa ila balay, talbog na ako?" kibutkibot ni Romeo sa kaugalingon.
Tinuhoy na lang niya ang balaligyaan sapatos sang kalalakin-an. Ginasundan gali sia sang ama, agod matingob ang pagbayad.
"Ari bala Romeo. Naluyag ka sini?" pakiana ni Suzette.
"Kamahal na gid sina Ma'am, a! kuyawkoyaw ni Romeo nga nakalamhu man si Ma'am niya Suzette.
"Miss ang size nga maigu sa hinablos ko," pangabay ni Suzette sa despatsadora nga wala mahimu si Rmeo mamalabag man ini.
PADAYUNON

IKAW LAMANG

Nobela ni Anay Gov. Conrado J. Norada

(Ika-37 nga gua)

WALA magsugid si Alma Valdes sa Bicolana kon sa diin sia sadto nga tion. Gintulok niya si Danilo nga nagapaabot man nga sugiran niya ini kon sin-o ang kahambal niya sa telepono.
"Yara na ako ...sa sulod sang napulo ka minuto," nahambal ni Alma sa Bicolana, dungan nga gintakpan ang telepono.
Kag...
"Malakat na ako, Danilo," pasayud ni Alma samtang nga nagadalidali sa pagsuksok sang iya panapton.
"Alma, kaina daw wala man ikaw nagadali..."
"Masanag na ang kaagahon, Danilo," agaw sang babae nga nian nagapanghusay sang iya buhok. "Ginapangita na nila ako sa apartment."
"Idul-ong ko ikaw," tambing sa ulihi ni Danilo nga nagsuksok man sang iya panapton.
Nakahanda na si Alma Valdes maglakat. Gintulok na man niya si Danilo Gonzaga. Naga-ilis pa ang ulitao. Pinalapitan na lang sang lin-ay ang ulitao nga daw indi na gid makahulat.
"Indi mo na ako pag-idul-ong, Danilo," nahambal ni Alma. "Basi maglain pa ang sugilanon sa apartment kon mahibaluan nila nga ikaw gali ang kaupod ko."
"Apang, handa man ako magpakasal, Alma!"
"Nahibaluan ko...apang indi amo ina ang paghangup sang mga kaupdanan ko sa apartment, Danilo."
"Ano gid bala ang labot sang iban nga tao sa kabuhi naton, Alma?"
Naglamho ang dalaga. Nagtaas ang tingog ni Danilo. Apang sa baylo sini, nagtango pa si Alma nga daw wala nagapamatuk sa mga tinaga sang ulitao.
"Wala man sila sing labot, Danilo... apang wala man kita sing kasugtan nga dapat mo kahangawaan," pahanumdom sang dalaga. "gani, magpabilin na lang ikaw diri kay makatultol man ako magpauli sa apartment."
Naurongan si Danilo Daw wala lang sing natabu sa ila nga duha kon pamatian mo ang sugilanon ni Alma Valdes. Nakalungolungo ang lalaki. Amo bala ini si Alma Valdes nga kilala niya sang nagapuyo pa sila sa Negros Nakatungdan? Amo bala ini si Alma nga anak sang engkargado niya sa iya asyenda?"
"Ayhan, makabalik na ikaw sa Astralya; Danilo," sugpon ni Alma sang wala makatingog ang pamatan-on.
"Kon ginatulod gid man nimo ako sa pagbalik sa Australya, malakat ako sa indi magdugay," sabat ni Danilo nga nian naninghawak. "Apang, sa wala pa ako makataliwan... luyag ko lang itanum sa imo painuino kag dughan nga ikaw lamang ang babae nga akon pangasaw-on sanglit ikaw lamang ang akon ginahigugma Alma!"
Wala sapayan nga amo ini ang mga tinaga nga luyag ni Alma likawan agud indi sia mahapdian, pinunggan sang dalaga ang iya inogsabat kay Danilo.
"Kabay nga mamuhi ang binhi sang paghigugma nga ginpanggas ko sa imo lawas, Alma," padayon ni Danil.o nga nagpalapit sa dalaga kag abyanan ini sing mahinalungon. "Handa man ako magpangaku bilang amay sina nga lapsag!"
Nagduko si Alma. Nabatyagan niya ang mga tinaga ni Danilo. Inanay nga kinab-ot niya ang kamot sang ulitao nga nagagbay sa iya abaga kag magliso agud matampad niya ini.
"Nagapangduhadoha ako kon mamuhi ini nga binhi, Danilo," manubo ang tingog ni Alma.
Nakatungkaaw si Danilo Gonzaga nga daw nahinalian sang mga tinaga ni Alma. Ginhikayan ni bala ni Alma ang iya pagkalalaki?
"Kabay nga nalipay ikaw sang natabu sa aton nga duha," padayon sang lin-ay. "Sa pagkamatuod, nalipay man ako..."
"Alma!" Daw matumbo si Danilo sa kasadya.
"Apang, indi matabu nga mangin iloy ako sa sini nga mga panahon, Danilo!"
"Ngaa, Alma?"
"Kay... kay wala pa ako maayawi sa akon pagkadalaga. Bag-o pa lang ako makalagaw sa iban nga pungsod sang kalibutan...
Wala pa ako makabalus sa akon iloy kag amay nga nag-antus sang tanan agud makatapus ako sang akon pagtuon tubtob nga nakalampuwas ako sa pagkanars," paathag sang dalaga nga wala sing lipudlipod.
"Apang, yara ang akon binhi sa imo lawas, Alma...?"
"Huo, Danilo," maabtik nga ginsabat ini sang dlaga. "Apang, ginhatag ko ang tanan sa imo agud malipay ko ikaw... Kay amo ina ang isa sang mga handum ko sang nagatuon pa ako, Danilo!"
Daw indi makahangup ang ulitao. Gintulok niya sing masusi ang dalaga sa mga mata.
"Ayhan, pagbuot man ini sang langit, Danilo," sugpon ni Alma sang wala makatingog ang pamatan-on. "Sa sulod sang tatlo ka adlaw, maabot ang akon pamulanon!"
Daw naigu sang kilat ang dughan ni Danilo Gonzaga. Nakatunkaaw sia. Namuti ang nawong sang ulitao. Nabatian niya sing maathag ang mga tinaga ni Alma. Tama katunog kag katigda. Piniyong ni Danilo ang iya mga mata. Luyag sia magsingit apang huya sia. Luyag sia magpangakig apang sia man ang balasulon.
"Ginlikman mo ako, Alma!" mahinay apang mapait ang tingog ni Danilo sang turisukon niya ang dalaga.
"Wala ako nagalikum sa imo, Danilo," maabtik nga sabat ni Alma. "Kon alang-alang lang ang akon pagtamud sa imo, wala ako magtugot nga ikaw ang magrugon sang akon pagkaulay!"
Mahambal pa kuntani si Danilo apang nakatalikud na si Alma nga nagadagondagon padulong sa ganhaan sang hulot. Ginlagas ini sang ulitao apang ginwaslik ni Alma ang mga kamot ni Danilo.
Sundon pa kuntani ni Danilo ang dalaga sa ugsaran sang otel apang nausisaan sang ulitao nga wala gali sia makailis sing nagakaigu. May pantaloon na sia kag bayo apang wala sia sing sapatos. Nagdalidali si danilo suksok sang iya sapatos wala sapayan nga wala pa sia makasuksok sang iya medyas.
Apang sang makapanaug sia sa ugsaran sang otel, nalumbos na si Alma Valdes. Nakasakay na ang dalaga sa isa ka taksi. Nagpadulong si Alma sa apartment nga ginadayunan niya. Akig gid ang lin-ay kay Danilo.
Didto na si Doktor Richard Merill sa apartment nanday Alma sang magsampot ang lin-ay. Yara man ang mga kaupdanan niya nga mga narses. Ginaamuma sang mga narses si Doktor Merill sing kape. Masansaw na kayo ang kaagahon. Ikaanum na ang takna.
Ang tanan nga mga mata nalansang kay Alma sang magsulod ini sa apartment nga nagaulimbay sang iya bag. Naga-uniporme pa si Alma sa pagka-nars.
"Naglibutlibot ako sa hardin sang ospital," balibad ni Alma sang buot na kuntani magpamangkot ang Bicolana kon sa diin sia maghalin.
"Por Dios Ko Santo! Ngaa nga wala gid ikaw magpanawag kon sa diin na ikaw?" tuda sang isa ka tagala. Ginpakulbaan mo kami."
"Pinanglimot ako," sabat sang dalaga nga nagtulok kay Doktor Richard Merill nga nagainum sang kape. "Sorry, doktor. Tubtob ikaw nangita man kuno sa akon?"
Nagtango lamang si Doktor Merill sing makaisa kag magyuhum.
"Kape? Basi natugnawan ka sa hardin," nahamabal sang doktor nga magkab-ot sang isa ka tasa sa luyo niya kag sudlan ini sang kape gikan sa termos kag gintunghol kay Alma.
"Thank you, doktor," pasalamat ni Alma nga ginbaton man ang tasa kag magpungko sa isa ka siya nga nagaatubang sa ginalingkuran sang doktor.
Sa wala madugay, kinup-an sang Bicolanan ang likud ni Alma.
"May problema?" daw hutik ang pamangkot sang Bicolana sa mga tinaga nga daw halangpon.
"Wala...wala gid," sabat ni Alma nga wala gani magbalikid sa Bicolana.
Nagragingring ang telepono. Daw tinumbok ang dughan ni Alma Valdes. Nanawag ayhan si Danilo Gonzaga? Ngaa pa abi?
Ang Bicolana ang nagdalagan kag gindakup ang telepono.
"Polis, doktor," pasayud sang Bicolana.
Nagtindug man si Doktor Merill kag daw-on ang telepono. Bumatyag man si Alma sing kahuya. Siguro nagapangusisa ang polis kon bala nakapauli na sia sa ila apartment.
Wala magsayup si Alma. Nagapangutana ang polisiya kon nakapauli na sia. Nabatian lamang ni Alma ang sabat ni Doktor Merill sa telepono.
Nagdulog anay ang doktor. Tinulok niya ang tatlo ka narses nga mga kaupod ni Alma. Daw luyag na maglakat ang doktor. Natapus na ang ila problema.
Nakapauli na si Alma Valdes. Wala gid mamangkot ang doktor kay Alma sang kabangdanan kon tungod sa ano nga naglibutlibot ini sa hardin sang ospital nga tama katugnaw kag wala sing tao sa amo nga duog sa amo yadto nga mga tinion sa kaagahon.
Kag...
"Nian nga ari na ikaw, Alma, ayhan sa sarang na ako makapauli," nahambal sang doktor.
Kon indi lang maitum si Doktor Merill ayhan nahakus ini sa hinali ni Alma sa pagpakita sang iya pagpasalamat sa tao nga nagkabalaka san iya pagkadula sang pila ka takna nga nanligad.
"Salamat gid, doktor," pasalamat ni Alma nga nian nagtindug kag gindul-ong pa si Doktor Merill sa ganhaan sang ila apartment. "Indi na ini matabu liwat. Naluoy ako sa inyo nga ayhan kinulbaan kon ano ang natabu sa akon."
"Ako gid, Alma!" Wala mapungi sang doktor ang iya balatyagon. Naghipus na lang si Alma. Inagbayan pa sia sang doktor. Nagdumdom si Alma nga halukan sia ni doktor Merill, bisan sa pisngi lamang. Ayhan, indi man sia maglikaw. Sadto nga tion, daw ginbalani sia sang pagkahirup ni Doktor Merill. Sang malumbos na si Doktor Merill, nadumdoman ni Alma ang luyag niya ipamangkot sa doktor. Ginpangita sia ni Doktorv Merill sang wala pa sia makaupod kay Danilo Gonzaga sa otel. Ano bala ang kinahanglan sang doktor sa iya?
"Ang iloy... bilang ekstra kag espesyal nga serbisyo."
Nakayuhum si Alma. Wala pa gid sia makakita sang iloy ni Doktor Merill. Ginasugid nga maalwan kag maabyanon ini nga babae. Ang taga ospital ang nagahambal sini apang wala pa gid sia makakita sa tigulang.
"Kon amo, may nakita na sia nga nars?" usisa man ni Alma.
"Sin-o pa? kundi ako na lang ang nag-alagad kay indi man namon ikaw makita," sabat sang Bicolana. Naglungolungo si Alma. Ano bala ang buot hambalon ni Doktor Merill? Luyag gid bala sang doktor nga makita kag makilala sia sang iya iloy?" pamangkot na man ni Alma sa Bicolanan nga kaupod niya.
"Diutay nga hilanat ... apang maayo na sia," sabat sang Bicolana. "Tama ugaling kaingat nga tigulang. Mawili ikaw. Nawili gani ako."
Nagahanda na ang apat ka narses sang pamahaw sang magragingring na man ang telepono. Ang Bicolana man gihapon ang madasig kab-ot sang telepono. Si Danilo Gonzaga ang nagapanawag. Luyag sia maghambal kay Alma.
"Alma, si Mister Gonzaga," pasayud sang Bicolana.
"Singgana sia nga nagakatulog pa ako," pangabay ni Alma sa Bicolana.
Gintuman man ini sang Bicolana apang nagapangabay si Danilo nga pukawon si Alma kay tama gid ka importante ang buot niya ihambal sa dalaga. Ginpaalinton man ini sang Bicolana kay Alma.
"Singgana sia nga nahadluk ikaw magpukaw sa akon. Basi akigan ikaw," dikta ni Alma sa Bicolana.
Gintuman man sang Bicolana ang ginpaalinton ni Alma. Kag gintakpan sini ang ihambal sa imo."
Wala makatingog si Alma. Importante gid ayhan matuod ang inoghambal ni Danilo sa iya? Ang hinali nga kalinong ni Alma naghatag sing katingala sa mga kaupdanan niya. Gintulok sia sang tatlo. Nagkinuhitay ang tatlo. Daw may ginahimbon ang tatlo nahanungod sa iya. Nagtawag na man si Danilo Gonzaga.
PAGAPADAYUNON

Iloilo Festival Queen amo si Kristina Cassandra Soriano

MAY napilian na nga Iloilo Festival Queen kag sia si Kristine Cassandra Soriano sang University of the Philippines'. Ginsundan ini sang Hiyas sg Iloilo nga si Sandra Marie Amparo sang West Visayas State University.
Ang ila mga runners-up amo sanday: first runner-up Aerille Gift Salabao sang AMA Computer College, 2nd runner-up Demi Patria Jainga sang Central Philippine University kag 3rd runner-up Angelyn Presidente sang WVSU.
Si Alex Soncio sang Alta Moda ang nagdisenyo sa mga gown sang mga matahum nga lin-ay samtang ang AMA Computer College naman ang nagpadihot sang fully computerized nga pag-husgar sa mga kandidata.
Bag-o pa ang pageant proper, ang mga bisita gin-treat sa isa ka cocktails nga himu sang beterana nga chef, si Pauline Banusing samtang nagapamati ang tanan sa RCP Band nga ginapangunahan ni Dr. Regil Palmares.
Ini isa ka proyekto sang Sr. Sto. Nino Festival Queen of Iloilo, Inc. nanday Eddie Juatas kag Zedrick Seneres bilang ila nga debosyon sa Santo Nino. Ini ginahiwat sa Dinagyang Festival.
Ang ginganar sa proyekto pagahatag sa Cofradia de Sr. Sto. Niño sang San Jose Parish Church kag iban pa nga mga institusyon nga nagakinahanglan sang kwarta.

Beyond a Dream

Ni Nanie Gumban Decreto

(Ika-9 nga gua)

"YES, a dream.”
Masubo ang nawong sang babae nga nagtalikod. Nabilin si Jr. nga naurongan. Sa sulod sang iya kaisipan kag kasingkasing nakahimulungon sia.
"Kon may mahimo lang ako. Ngaa indi ko madiktahan ang kasingkasing ko? Nasakitan ako, napaslawan ako. Ngaa ara sia gihapon ang nagapabilin?”
Bumalik sia sa iya nahamtangan. Nakabatyag naman sang kamingaw nga halos indi niya mapakigbatoan. Nakibot sia sang mag-ring ang iya cellphone. Wala sia magtinguha nga basahon. Sa pihak sang ginhimo sang iya anak nga damu sia sing gin-text. Sa gihapon ara napagkit sa iya handurawan ang larawan sang babae nga daku ang nanginbahin sa iya kabuhi. Ang iya kabuhi nangin miserable tungod sa natabu. Halos indi niya mabaton, pero may isa lang ka bagay ang nagahawid sa iya painuino, ang ila anak nga si K.
Si K ang iya nangin inspirasyon. Si K ang iya kabuhi kag amo lang ang nabilin nga handumanan sa iya. Sa pihak sang tanan, natunga ang iya balatyagon. Ang iya pagpalangga, pero sa timbangan, mas mabug-at ang iya nabatyagan sa iya asawa, tungod ara ang kahidlaw. Ang indi masaysay nga nabatyagan sa iya balatyagon tagsa niya madumdoman ini. Wala sia magtinguha sa paghalin sa iya nahamtangan tubtob nga nakaabot ang iya anak. Sa sitwasyon nga naabtan sia sing iya anak, nakamuklat sia sang tandugon ni K ang iya abaga.
"Dad?"
"Ay, ari ka na?"
"Yes Dad."
Dayon niya kuhaon ang CP sang iya amay.
"Dad, may message ka. Ngaa wala mo pagbasaha?"
"Ay! huo. Pero nalipatan ko!"
"Si Daddy bala mo, sayang lang ang efforts ko sa pagpang-text. Dad? Ngaa?"
"I'm sorry anak. Nagaluya lang ang lawas ko, ah!"
"Dad sa imo lang ina. Sa nasiling ko na sa imo, happiness is a state of mind."
"Huo man pero..."
"Dad ang nadula nga bagay, ngaa pangitaon mo pa? Kon indi na ina makita, leave it."
"Anak nasiling mo lang ina kay wala natabu sa imo. Mahangpan mo lang ina if you;ve already learned how to love."
"Dad, if I've learned how to love I must learn how to forget."
"Mahapos hambalon anak pero mabudlay himuon."
"Dad sa karon nga panahon, indi mabudlay nga mahimu ina. You see everywhere people hugging and kissing especially the young ones, daw sa wala lang sa ila. Gina-preserve pa bala nila ang paghigugma nga ginatawag? "
"You're so great anak."
"Not so much Dad. I haven't reached the peak of success. My love affairs,” dayon nya kadlaw. Hingalagan, nag-seryoso. “Dad, kon mapaslawan ako, mahibi man ayhan ako?"
"Yes of course. You’re not made of stone.”
"Stone… Dad, si Ivy Rose Sapphire nagsiling nga sia isa ka flower kag stone.”
"Yes, maybe Ivy Rose is a lady. Ano bala ang bulak? Ano bala ang bato? Ang bulak mahumot, malum-ok, siguro ina ang panimuot ni Ivy Rose. Pero kon maakig basi...?"
"As hard as a stone?"
"Siguro!"
"Pero Dad ako wala nagapati sina nabal-an mo kon ngaa? Tungod ang bato magahumok ina sa dalayon nga pagtulo sang tubi nga tayuyon.”
Nakayuhum si Jr. sa opinion sang iya anak.
"Ay Dad, ang message mo gali."
"Kay sin-o ina?"
"Tan-awon ko. Wow Dad! Speaking of the devil kay Miss Ivy Dad. Basahon ko para sa imo nga nagasiling.
"Knowledge is power and wisdom of mankind. Love is the language of the heart. Tears are a sign of betrayal. Wealth is a sign of eternal peace. Faith is the essence of salvation. Beauty is in the eyes of the satisfaction. Music is a language of our soul that can let as smile and say good evening and good night!"
"Wow! Dad nakita mo? Ano ang isabat ko Dad?"
"Ikaw na ang kahibalo kon ano ang dapat mo isabat."
"Ngaa Dad, ikaw indi mo gusto?"
“Paano?”
"Daddy, be reasonable naman."
"Nagapamangkot gani ako, paano?"
"Sige na gani ako na lang ang masabat."
"Hi! A simple smile, a happy smile pecks me up, especially when you know that smile is intended for you. It makes my night in peace and this night I will ends with a short prayers saying, Dear Father in heaven our God. We thy children flesh and blood, I offer you my nights to guide me and sleep with me tonight. Please give light to my minds to forgive, to forget and learned as an experienced that give me lessons to open my minds in everything especially in any trials that came my way.
Good evening and good night.
Sa pihak nga bahin nabaton sang numero ang ginsend nga message kag sa iya painuino, sin-o nga lalaki nga nagahingalan Jr., John Santa Cruz. Napaslawan sa paghigugma? Binayaan sang asawa? Ngaa ang iya mga mensahe masubo? Ang nakabaton sang iya mensahe si Ivy Rose Sapphire, isa ka manunulat kag contributor sang isa ka News Magazine. Naglibog ang ulo kon sin-o sia. Palapamangkotanon nga wala sing makasabat kundi ang iya CP.
“Ang celluler phone, huo madamo nga misteryo. Isa ka bagay kon sa diin mahapos lang ang pagsaylo-saylo sang mensahe, pero makahatag man sang problema kon indi ka kahibalo maggamit. May nadumduman ako ang pagsulat kag ang paggamit sang CP basi sa personal ko nga eksperiensya, makahatag man ako siguro sang akon opinion ukon personal nga opinion. Pasensya na kon makatapak man ako sang kon sin-o dira. Sorry.”
As a writer, I wrote many short stories, novels and others. It is about the life of everyone that not exists in real life, purely fiction. It is only in my imagination, but a strong pillar, a foundation that had happened in many lives. As a kin observer, I had in my mind that writing is a frame of my mind and mode of my thinking. A way at looking myself and in the world outside and sorting things out in my mind, ideas, feelings, perceptions and dreams and then recasting on papers the process became an ongoing experiences which was and remain most gratifying.
While texting, using cellular phone, some text messages hurt like a bullet from a distance, hit many victims to an eternity of heavens or single short messages. It is enough to buy one moment of fun-fun of making one out of nothing at all. These elements of civilizations face out a very modern of life in a passionate world. Things this made our life easy and cozy, but we tends to ask for more. Hence values and morality do not hamper the dynamic of civilization the only regulates every moves, overpowering trends, emotions on its dominion.
Natapos lang niya sulat kag nag-ring ang iya cellphone. Ang mensahe nagasiling sang tan-awon niya ang inbox kag halin kay Jr.
If I love someone, I never hesitate to show what I feel, I just follow my heart, listen, I'll never waste my time. Never fear and doubt, never quit nor stop...but I must not give up, I must live life. Love the way I want, never get tired just stay and line to love and stay in love to live. Till I learn to let go. Till I learn to set free. Have a nice day.
"Ay ah! Siguro frustrated ang tawo nga ini ay. Himuon ko sia nga textmate. Hibal-on ko kon ano gid man ang iya problema. Nakahibalo ako magtext wala pa isa ka tuig pero kadamu na sang akon mga textmate kag sari-sari ang problema."
Indi niya mahibaloan ang iya hiumuon sa una nga tikang agod sa pag-estorya sa iya katext. Nagaisip sia pero madamu ang gatext sa iya kag iya man ginabalusan bisan paano lang. Nalingaw sia sa sini nga buluhaton tungod ang iya mga katext mga maalam kag indi mga bastos. Sa pagligad sang panahon, nagadamu nga nagadamu ang iya ka-text, butang nga nagahatag sa iya sang mga idea. Madamo ang nagasiling nga makigkita sa iya pero wala gid sia magdesidar sa pagpakigkita.
Ang iya siling nga nagtuon sia katext tungod gusto niya magsulat natungod sa texmate, bisan ulihi na sia nakahibalo pero siling niya.
"Better late that never, at least I tried."
Isa ka hapon, iya nadumduman si Jr. kag i-text. Ginpamangkot niya kon sia si Jhon sa lain nga apelyido pero nagsabat sia nga indi. Sia si Jhon Leron, leron sinta. Naam-ot si Ivy Rose sa sabat ni Jr. Tubtub nga nanugid na ini sang sitwasyon niya ka gang mga gakalatabu sa iya kabuhi. Ginpamangkot sia ni Ivy Rose kon sin-o ang gusto niya nga pangalan nga gamiton niya sa iya estoriya kag nagsabat si Jr. Jeselyn.
Ginsulat niya ang kasaysanyan nio Jr. kag kon ano pa ang dapat ginatext niya ini. Sa pihak nga bahin, ginduan sang cp ko si Jr. kag nakahibalo ko nga sa gihapon nagap[angasubo sia sa iya dinangtan kag likom sa iya ihibalo nagatext si K ka gang negotiation is ongoing. Ang iya sitwasyon wala malikom tungod balaan ang cellphone. Indi gihapon malikawan ni Jr. ang handurawan kapin pa sang magbulagay na gid sila. Isa pa lang ka tuig ang ila anak. Nagbalik sa iya handurawan ang nabuy-an nga tinaga ni Jeselyn.
"Jr. patawad wala ko gid mapunggi ang kahidlaw ko."
(PADAYUNON)

Pagpanakayon

PART 1
Ni Maria Luisa Defante-Gibraltar

(Nahauna nga Bahin)

NAGPLANO na nanday Inday Apple kag Inday Dolly sang summer 2006 nga ma-tour kami ni Tatay nila sa August 2006. Ma-stay kami kay Inday Dolly sa Peterborough, England sang anon ka bulan agod makapagusto kami lagaw sa London kag sa mga kaiping sini nga mga duog.
"Abaw, kadugay man sang anom ka bulan," reklamo ko sa duha ko ka mga anak nga nars sang nanawag sila dugan sa balay. Si Inday Apple sa Washington nakasaylo sang 2005 sang nagpamana sia kay James nga isa ka American white kag isa ka polis sa Washington. Napulo man sia ka tuig bilang nurse sa isa ka nursing home sa Chicago antes sia nagsaylo sa Washington.
"Ay, Nanay, anom lang ka bulan, nagreklamo ka na? Gusto mo man ayhan makalibot sa England? Tsansa na ninyo ini ni Tatay. Pagkatapos sa England, diri naman kamo sa akon sa States."
"Day Poy, nahadlok galling ako magsakay sang malawig nga inoras sa eroplano. Hamak mo ang 16 to 17 hours nga biahe sa eroplano halin sa Manila pakadto sa Heathrow Airport sa London?"
"Kanami sang mga eroplano nga masakyan mo pakadto sa abroad," sabat ni Inday Ly.
"Basi maundag pareho sang eroplano halin sa Iloilo pa-Manila and vice versa. Damo air pockets kag nagasalta ang eroplano. Daw maaksidente," padayon ko nga reklamo.
"Ay, Nanay, iban iya ang eroplano nga masakyan mo nga nagapa-abroad," sabat ni Inday Ly. "Daw ara ka lang sa sulod sang balay. Indi ka gid makabatyag undag kag mga air pockets nga ina kay kadaku nga eroplano ang ginasakyan mo. Ma-enjoy ka gid snag trip mo kay very comfortable sang mga pulungkuan."
"Ti, ang pagkaon?"
"Wala untat ang inyo pagkaon. Dugaydugay nagalibot ang mga steward kag mga stewardesses sa pagpanagtag sang pagkaon," si inday Ly liwat. Halin sang iya pagpa-England sang 2001, makatatlo na sia nagbakasyon sa amon sa Iloilo sang tag-three weeks sa tagsa niya ka pagbakasyon. Si Inday Poy iya madamo na nga beses nga nakabakasyon sa amon tungod sang 1995 pa sia nakatrabaho sa States.
"Ti, paano kon abuton snag personal necessity?" usisa ko.
"May kasilyas ang eroplano. Ugaling gamay lang ang space," si Inday Poy.
"Ti, kay nagalupad ang eroplano? Indi ka matumba maglakat pakadto sa kasilyas?"
"Nanay, makalakat ka pakadto sa kasilyas nga indi ka matumba kay daw indi mo gani mabatyagan nga ara kamo sa kahawaan nagalupad," sabat ni Inday Ly.
Madamo pa nga mga pamangkot nga daw wala katapusan ang gin-usisa ko sa duha ko ka mga anak.
Kinahanglan gid nga maka-biahe kamo agod inyo gid ma-eksperyensyahan nga ka-moderno na karon kag kasulhay sang pagpanakayon paagi sa eroplano. Maayo ina agod indi na kamo masugiran sang iban,' si Inday Poy.
"Kamusta ang inyo passport ni Tatay, Nay?"
"Okey na, Inday Ly. Sining Abril namon nakuha. Tubtob pa ini sa April 2011. Maayawan pa kami sini balikbalik sa abroad kon may kuarta lang."
"Maayo gid Nay. Makakadto pa kamo diri sa akon sa States antes ina mag-expire."
"Matam-an seguro kamo snag gasto. Ining amon lang ni Tatay ninyo pagbakasyon sa England, daku na nga gasto ang inyo ni Inday Ly."
"Sige lang Nay. Panahon na ninyo ini ni Tatay sa paglagaw kag paglingawlingaw. Madamo man kabudlay kag pag-antos ang inyo naagyan sa pagpadaku kag pagpa-eskwela sa amon nga tatlo ni Inday Ly kag Toto Boy. Ini na ang amon pagbalos sa inyo. Mag-enjoy na kamo lagaw sa mga duog nga gusto ninyo kadtuan."
Ini nga mga dulumdumon ang nagahampang sa akon hunahuna samtang yara kami nagapanakayon sa ibabaw sang mga panganod padulong sa Kuwait nga amo ang amon stop-over pakadto sa Heathrow Airport sa London. Ginbalikid ko ang akon bana sa kilid ko. Mahamuok na ang iya katulugon. Alas onse y medya sang gab-I kami nag-board sa Kuwait Airways halin sa NAIA padulong sa Kuwait. Nga siyam kuno kami ka oras sa kahawaan antes makaabot sa Kuwait.
Gin-announce sang pilot nga maagi kami sang bae duha ka oras sa Bangkok Airport kay may mga Pilipino nga pasahero nga manaog. Laban sini sa ila mga domestic helpers kag may mga foreigners man ang nakasimpon.
Nagtinguha ako nga magtulog pero indi ako pagdapuan sang katuyo. Ginkuha ko ang akon palangadion kag nagpangamuyo nga ubayan ang amon pagpanakayon kag dalhon kami tanan nga mga pasahero sa amon padulongan nga hilway sa tanan nga mga katalagman kag mga kalamidad.
Natapos ko ang akon pagpangamuyo nga wala gihapon pagdapuan sang katuyo. Ginabantayan ko ang matinong kag matawhay kaayo nga paglupad sang amon tuman kadaku nga eroplano. Masobra kami 100 ka mga pasahero sang pag-board namon sa NAIA. Matuod gid ang siling sang duha ko ka mga anak nga maga-enjoy ako sa sining akon una nga plane ride padulong sa luwas sang pungsod.
Wala gid ako sang nabatyagan nga mga undag. Katinong sang amon pagpanakayon. Sa kalinong sang mga pasahero tungod halos tanan nagakatulog, ang akon hunahuna nagbalik sat ion sang amon paghanda sang akon bana sa sining amon pagbakasyon sa Inglatiera.
"Makadto kamo sa travel agency nga inyo napilian dira sa Iloilo, Nay. Sila na ang mahibalo magpatigayon sang mga papeles agod maaprobahan ang inyo pagbiahe ni Tatay."
"Nakakadto na kami, Inday Ly. Ginpangayuan nila kami sang Xerox copy halin sa amon bangko ni Tatay mo agod makita ang kopya sang show money nga kinahanglan para mapahanugutan kami nga makapanakayon bilang mga turista."
"Nagkadto na kamo sa bangko para sa papeles nga kinahanglan ninyo Nay?"
"Nagkadto na si Tatay mo. Ginhatagan kami snag kopya sang savings nga kinahanglan agod maaprobahan sang British Embassy sa Manila ang amon plano nga pagbiahe sa ila pungsod."
"Ano pa ang ila ginapangayo nga dokumento, Nay?"
"Ang photocopy sang real properties nga i-attach sa show money agod manginmapag-on gid nga makasarang kuno kami sa pagbiahe."
"A, ti, natural lang ina, Nay. Ina gid ang ila pangayuon. Maano man lang kamo sa abroad kon indi kamo makasarang sang mga gasto sa paglagaw sa iban nga pungsod."
"Nagsiling ang agency nga pangamuyuon lang namon nga maaprobahan ang mga papeles nga ila ipadala sa British Embassy sa Manila agod indi na kami ni Tatay mo magpa-Manila sa pagpa-interview didto."
"Kabay pa matuod, Nay. Ti, atong mga questions bahin sa inyo ni Tatay nga ginpadala sang British Embassy? Nasabat na ninyo?"
"Huo. Ginhatag na namon sa agency. Tanan nga mga papeles nga ila ginpangayo sa amon."
"Ang sa akon diri Nay nga ginapangayo sang agency, nga kon masarangan ko kuno ang magsakdag sa inyo sa sulod sang anom ka bulan nga ari kamo diri sa akon."
"Ti?"
"Ato na Nay. Napadala ko na sa embassy. Importante gid ato agod maaprobahan ang papeles ninyo."
"Mahulat kuno kami sang two to three weeks. Maabot ang resulta with in these days. Kag mahibal-an ko mapa-Manila gid kami agod magpa-interview."
"Sige nay. May number man diri sa akon ang inyo agency. Tawgan ko lang sila after three weeks agod mahibal-an ang resulta. Si Irish nga in-charge sang inyo papeles ang hambalon ko. Kag Nay, hambalon ko man si Irish nga kuhaan kamo ni Tatay sang travel insurance. Importance ina."
Pagkaligad sang tatlo ka semana;
"Mam, good news," panugid ni Irish sa amon sang bana ko sang magkadto na kami sa agency suno sa ila schedule sa amon.
"Indi lang kay naaprobahan kundi indi na kamo magpa-Manila agod magpa-interview sa British Embassy. Aprobado na gid ang inyo papeles nga makabiahe," nagayuhum nga sugid ni Irish sa amon sang bana ko. "Kag ari ang policy sang inyo travel insurance."
"Nakapanawag na sa imo ang amon anak?" pamangkot sang bana ko.
"Huo. Two days ago. Namangkot sia sang bili sang ticket ninyo pa-England and back to the Philippines."
"Ngaa kinahanglan gid dayon nga may ticket kami pabalik diri sa Pilipinas?" usisa ko.
"Sa mga turista Mam, ina ang requirement. Kinahanglan round trip ticket gid agod segurado nga mabalik kamo sa Pilipinas. Nga indi kamo magpabilin didto agod magpangita trabaho kag mag-TNT," paathag ni Irish.
"Ay, sus, a! Maano man kami didto sang bana ko man? Indi kami amon mag-TNT didto sa England," nagakadlaw ko nga sabat.
"Anhon mo kay ina ang ila pagsulundan."
"Ano ang siling sang anak ko bahin sa amon round trip ticket?"
"Padalhan kuno niya sang tingob ang inogbakal ticket within these days. May discount kamo sini Mam kay bale apat ka trip tanan. Duha pakadto kag duha pauli."
"Ilakot na lang ang amon ticket nga halin sa Iloilo pa-Manila sa pagpakadto. Kag Manila pa-Iloilo sa amon pagpauli after six months."
"May senior citizen discount kamo sini, Man," hambal ni Irish pagkaligad sang pila ka gutlo nga pagpakig-angot sa kompaniya sang eroplano nga amon sakyan para sa amon domestic flight.
"Kami na lang ang mabayad sang amon dometic flight ticket pero ang sa abroad, ang anak ko na ang mahibalo sina," hambal sang bana ko kay Irish.
"Sige Sir. No problem. Si Mam Dolly na ang mahibalo sina. Balikan lang ninyo next week ang inyo ticket for abroad. Kag ang inyo schedule kon san-o gid ang lakat ninyo," nagayuhum nga hambal ni Irish.
"Tingbon na lang namon kuha ang amon mga tickets aborad kag ang para sa amon domestic flight."
"Sige, Mam, Sir. Balik lang kamo next week."
Pagkaligad sang isa ka semana, balik naman kami sa agency. Gindala na lang namon ang amon one year & six months nga apo nga si Toto RG. Sia ang amon una nga apo nga lalaki kay Toto Ray Boy. Maki-lolo kag maki-lola, ano pa bisan diin kami magkadto naga-upod gid kon indi kami makalikaw sa iya. Ano abi kay perme busy ang iya ginikanan kag ang amon timbang madamo man ang gina-intiende sa amon balay.
"Owa, ano ta to haw?" ininsik sang amon apo nga nagatuontuon hambal.
"Ano inang ginapurotikol mo? Indi ko ka-intiende," sunlog ko.Dayon kupo ni Toto RG sa akon dala panghampak.
"Lola, maano kita didto haw?" paathag ni Lolo niya. Nakakadlaw ako. Nahangpan ko man pero gusto ko lang magsunlog sa iya.
Sa opisina sang travel agency, sia man lang ang ginautoy-utoyan kadlaw sang mga empleyado tungod sang kahalam-utan niya nga pagpurotikol.
"Mam Irish, ara na ang bayad sa amon ticket pa-abroad?"
"Ok na Mam. Five days na napadala ni Mam Dolly. Ari na gani ang inyo ticket kag schedule sang inyo paglakat."
"Ang ticket namon from Iloilo to Manila and vice versa?" usisa sang bana ko.
"Kompleto na ina, Sir. Ari, I-explain ko ang inyo time pa-abroad. Sa Agosto 16 ang lakat ninyo.Alas dies sa aga kamo mahalin sa Iloilo pkadto didto sa manila.pwede pa kamo makakadto sa inyo kaladtuan sa manila kay may walo pa kamo ka oras nga bakante.pero sa alas otso sa gab-i kinahanglan ara na kamo sa NAIA na kamo agod maka check-in. Man, ang inyo flight pa-Kuwait 11:30 sa gab-i. Kinahanglan tatlo ka oras antes sang inyo flight, nakapa-check-in na kamo ni sir."
"A,indi na kami maghalin sa NAIA. Pag-abot namon halin sa Iloilo, maderitso na lang kami sa international airport kag maghulat didto tubtob mag-11:30 sa gab-i agod wala remalaso."
"Maayo man ina Mam. Galing basi may mga last minute kamo nga kaladtuan, pwede ninny mahimo kay may oras pa man kamo."
"Indi na kami maggua pa sa airport. Nga daan masyado ka traffic sa manila. Ano na lang kon maglagaw pa kami kag ma traffic? Mabudlay na." Saba sang akon bana.
"Ugaling maayawan kamo pungko didto. Ano na lang ang inyo panyaga kag panyapon? Duha pa ka meals ang inyo kan-on antes kamo mag-abroad sa Kuwait Airways."
"SA Guimbal na kami makaon. Tingbon lang namon ang breakfast kag lunch. Kag mabalon lang kami sandwiches kag kinihad nga cucumber and carrots." Paathag ko kay Irish.
"Indi na kami sina magutom. Total mahatag man pagkaon ang Kuwait Airways paglupad gid sang amon plane," sabat sang bana ko.
"Okey ina nga plano ninyo." Pasunod ni Irish. "Halin sa manila, sa masunod na kamo nga adlaw mahugpa sa Kuwait. Ma-delayed kamo bale duwa ka oras kag maagi pa kamo sa Bangkok. Madamo ang pasahero nga manaog didto kag madamo man ang masaka.Pag-abot sa Kuwait, duha ka oras naman nga mahulat kamo sang inyo eroplano nga iya man gihapon sang Kuwait Airways nga magadala sa inyo sa Heathrow Airport sa London. Pagpanaog ninyo sa Heathrow, madiretso ang inyo ginasakyan sa New York nga iya last destination,"
"Abaw Irish, daw nahadlok na ako magpadayon sang amon flight.Basi bala maglang kami kag iban nga eroplano ang amon sakaan,"Nakakadlaw si Irish.
"Upod kamo ni Sir, nahadlok ka pa? Indi kamo sina magtalang. May flight number kamo kag gina-flash man ang instruction kon diin kamo dapit makadto nga gate agod makasakay sa inyo eroplano."
Masobra na lang isa ka semana kag ma ka-biahe kami sang naglanog ang balita sa radyo kag telebisyon kag subong man nga nabantala sa mga pahayagan nga may nadakpan nga terorista nga buot magpalupok sang tube train sa London.
MAY KASUGPON

"Kupido, Sin-o Sa Ila Nga Duha?"

Nobela Ni: Ric T. Grozen
Katapu: Sumakwelan-Iloilo
Arevalo, Iloilo City

(Ika-2 Nga Gua)

"WALA mo bala masat-oaman?" maligdong nga natuaw ni Cassie. Daw may pagpanghikay sia sa trabaho sang imo Mama sa Red Cross kag daw ginapakanubo ang trabaho sang imo utod nga si Sarah bilang salesgirl sa Military Supply Store nga nagabaligya uniporme, combat shoes, parapharnelias kag madamu pa nga iban. Kag isa pa, ikaw daw isa ka pamahog sa iya, sa porma mo nga mabatu man sa iya. Ang tawo nga kasubong ni Mr. Suelo indi gid magpasugot sina. Gusto niya nga sia lang ang magdaugdaog sa iban."
"Pero ang imo pangsabat kaina sa iya, isa ka pagpasat-om nga ikaw daw may ikasa man sa iya." Iya ginpasiplatan si Cassie kag naghimutad nga may pagdayaw. "Maayo gid kaina ang imo pagpaathag kay Mr. Suelo, apang daw nagakontra ka sa iya 'di maayo nga pagtrato sa mga babayeng' estudyante." Ginlubag niya ang knob sang ganhaan. "Nagalaom ako nga indi mo gid masiado sia nga ginasunlog," ang iya pahanumdom.
"Ah, indi, a." Panug-an ni Cassie.
May pagduda si Myra. "Ang imo kaina nga pagpanabat sa klasehan wala gid sing diplomasya." Dayon iya natulod ang ganhaan kag nag-abre sing gamay kag iya nakita si Miss Solera. Ini sia matambok kag putot, pero mahinangpanon nga English teacher in Literature. Kag nagahana na sia nga magsulod, apang nagatalikod.
"Indi ka magkabalaka," siling ni Cassie nga nagakadlaw. "Ang akon Papa amo ang doctor ni Mr. Suelo kag nasigahum ko nga iya ako sing maayo nga pagatratuhon kasubong man sang iban naton nga ka-klase nga babaye. Basta indi niya ako pagpakitaan sang iya sobra nga pagkasuplado, indi ako magtuga sang gamo."
"Kon suplado sia, may diutay ka man nga pagkasuplada," langas ni Myra.
Si Miss Solera nakatalupangod sa pagpabilin ni Myra sa bukana sang ganhaan. "Dali na, sulod na," ang maalumanay kag talaahon nga pangagda. "Its time for Shakespeare. Indi ka na sagi sa pagtayudtayod dira. Magdalidali ka padulong sa imo pulongkuan."
Sa pinsar ni Myra, nanamian gid sia kay Miss Solera, gani iya ini ginyuhoman nga nagapanapot sing mahalog nga above-the-knee nga mini skirt kag may madalom nga korte sang neckline nga ginbagayan sang iya apple-green nga blouse. May pagkahirup nga nagpatonga sa ila, nagsugod sadtong' ila pagsugilanonay natuhoy kay Mr. Suelo sang nagligad pa nga bulan. Sia nagakatingala kon naapektohan man sia sa mga pabatibati kag pagpang-insulto ni Mr. Suelo sa mga babayeng' estudyante. Daw indi sia magpati nga si Miss Solera nga isa ka palawakal kag indi ini makamuno ukon makasaway kay Mr. Suelo. Ayhan ang kasubong sa iya nga ginabuhos ang tinion sa paghangop sa iya mga estudyante, wala na nagasapak sa kasubong ni Mr. Suelo.
"Magpadulong ka na sa imo pulongkuan, Myra," ang may kainit nga mandu niya sa nagatalikod man gihapon nga si Myra. Matiuntion daw wala man gihapon nagahulag si Myra. Gani ginhunos niya ang lapis nga natasok sa iya napungos nga buhok, gintulotudlo si Myra. "Gusto mo isulat ko diri sa akon listahan nga ikaw late?"
Gintakop ni Myra ang ganhaan, gilayon nga nagderetso sa iya pulongkuan kag sang makapungko, ginpasiplatan si Miss Solera, indi man niya mahilom nga akig ini kay sa baylo, iya pa gani nakita ang ginahimunggan nga pagkadlaw sini.
Nakatayhum man si Myra, patimaan nga iya man nagustohan ang English subject, labi na gid ang mabuot kag halos kasugilanon pirme nga si Miss Solera. Nagdurop sia pagpamati sa lecture natuhoy sa funeral oration ni Mark Anthony, gikan kay Julius Caesar.
Sang matapos ang klase, sa girls locker room, nag-ilis si Myra sang khaki skirt nga ginbagayan sang iya puti nga blusa.
Samtang nagahinampot si Myra sa rotunda, nasipat niya ang pila ka awto nga nagahilera. Kay sa kada Martes kag Huwebes nagatagbuanay sila diri sang mga kaupod sa mas temprano pa sa aga, mga, alas seis sa pagpatigayon sang ila driving lesson.
Ang rotunda masami nga istambayan. Sang hinal sa malayo nga bahin, iya nasipat ang pila ka lanubo nga kalalakin-an nga sakay sa ila motorcycle nga nagasundanay para sa ila man nga motorcycle training. Tanan sila nakasuksok sang maong nga jacket, iban may kalu, ang iban wala. Sa ila nga pagtupad, sila sing makadali nga nagdulog sa paghimutad, mapang-usyuso nga panulok sa mga kabataang' babaye nga nagatindugon sa ila tagsa ka salakyan.
Sang makalumbos na ang mga naka-motorcycle ang mga kababayen-an nagpahamtang sang ila salakyan sa posisyon nga paaatras, kay sa sina nga adlaw maga-ensayo sila sa pagmaneho sing paatras kag pag-zigzag sa white peg markings. Si Myra sa iya nga pagtantiar iya ini masarangan.
Si Miss Facundo, and driver instructor, may daku lawas nga pagkababaye kag may masungit nga pangguyahon, samtang nagapudagpodag sa tunga sang dalan. "Attention!" Ang nagangurob nga mandu sa nagadaguob nga tingog nga nagpahinuganas sa mga babaye sa paglinya. "Ready!" mandu niya sa mga kababayen-an nga nakasakay na sa ila mga awto. "Start engine!"
Gin-start ni Myra ang iya four- cylinder-engine Pick-up. Nagbagrong ini nga daw nagapusnga sa iya pagtapak sa gasolinador kag ang salakyan naga-uloignok sa pagbutyog, apang ginatapan nikya ang brake. Sia nagpadayon sa pagpaandar, ginapisga ang manibela, ang panulok nagabalikid sa likuran, tubtob nga may mabatian nga pagmandu sa pag-atras. "Drive in reverse between the pegs!"
Si Myra may pagkasampaton sa pagmani-obra sa pag-zigzag sang iya awto nga Ford agud malikawan ang mga white peg markings. Matiuntion pa, una niya nga nalab-ot ang punta. Daw halos niya pisgaon ang busina sa pagpatimaan nga nakatapos na sia, apang nagdulog sa paghulat sa masunod nga igamandu ni Miss Facundo.
Si Myra indi manegar nga sampaton gid man sa pagmaneho, pero kon mahibal-an lang ni Miss Facundo ang iya matuodtuod nga edad, indi gid sia pagpahanugotan sa pagsulod sa amo nga driving training. Agud mangin-eligible sa amo nga training, ang aplikante dapat sa husto nga edad nga 18, pero naisip ni Myra nga a little white lie wouldn't hurt anyone particularly when she was a good driver.
Sia nakatayhum sang iya madumdoman nga ang iya first reporting sadtong' nagligad nga Agosto, si Miss Facundo may pagsuspetso sa iya pagkalamharon, gintuloktulok sia halin sa ulo tubtob sa dapadapa sang iya mausisaon nga panulok, sia bala ara na sa edad nga 18? Pero sang sia ang makademonstrar sang iya abilidad, si Miss Facundo nakadayaw sa iya nga wala na magpadayon sa madamu pa nga kwestyun.
Nahihal-an ni Myra nga sia maka-drive sing maayo labi pa sa iban
nga kababayen-an ukon kalalakin-an man, ini tungod nga ang iya utod isa ekselente nga manogtudlo. Si Michael nagtudlo sa iya sang sia 14 anyos pa lamang kag iya ginmaneho ang salakyan palibot sa siudad. Ang ila wala madipara nga Ford auto, wala makadalagan halos isa ka tuig bangod si Michael gindestino bilang army sa Mindanao. Ang una nga ponto nga makakinot sila sa paggasto sang kwarta nga inogbakal sang gasoline. Ang pungsod nagapatuman sang gasless Sunday nga pagsulondan. Si Madeline, ang mama ni Myra nagsiling, this would be a gasless daily for us. Mahimu man sila makasakay sa public transportation.
Matapos ang pag-atras, ang mandu naman sa iya. "Turn right!" Si Miss
Facundo dayon tudlo sang dalan nga pagaagyan.
Si Myra gilyon nga nag-start sang salakyan, dayon ginlubag ang manibela patuo. Nagalargo na si Myra sang mabatian."Dulog! Mag-atras ka!"
Si Myra nagkonsentrar, gintapakan ang brake kag maabtik nga ginpaatras ang salakyan. Kag sa iya hinali nga pag-atras, ang isa ka babaye nga nagadala man sang salakyan, nakasiyagit kay nanipisan gid lang nga masagairan sang salakyan ni Myra. Kag sa iya naman hinali nga pagdulog, sa iya pangulihan, iya nabatyagan ang gulpe nga pagpreno sang isa ka truck, gani gintapakan ni Myra ang gasolinador kag nagbutyog ang salakyan, nalikawan ang mahimu tani nga aksidente nga pagdumpog sa iya Ford.
Matapos ang isa ka oras nga pag-ensayo, ila ginpadulog nga pahilera ang salakyang sa West Avenue, malapit sa garahe ni Miss Facundo kon diin sila gin-dismiss. Si Myra nagsenyas sa iya kamot sa iya mga kaupdanan sa pagpaalam. Ang apat ka may edad na nga mga babaye ginrekomenda ni Miss Facundo nga sila pagatagaan sing obra, sila ang magamaneho sang apat ka ambulansia sang siudad sa masunod nga semana. Malipayon ang apat. Tani gusto man ni Myra nga maka-drive sang ambulansia, pero agud mangin-eligible, dapat may one year training and be twenty one years old.
Indi na makapalusot pa si Myra diri. Ang importante sa iya nga makatapos sia sa high school. Maga-senior na sia sa masunod nga tuig. Ulo-agwantahon lang niya ang mga pagtamay kag pagyubit ni Mr. Suelo, kon kaisa nakapaminsar sia nga magbiya na sa eskwelahan.
Nagaamat na dulom sang magpauli si Myra gikan sa bulothuan, may gin-research pa abi sia sa library kon ngaa nagab-ihan. Samtang gina-usoy niya ang Cherry Avenue padulong sa ila puloy-an, iya natangla ang masanaaw nga langit kon diin nagapakita ang lati nga bulan. Ang mga streetights nagaporma sing 'di kinaandan nga landong sa isa ka bahin sa isa ka pader nga semento. Nagahilapit na sia sa isa ka eskina sang iya matalupangdan ang nagapinunnsok nga mga kababayen-an kag sa iping sini ang nakaparada nga police van. May paggilinual sia nga nabatian. May ginapapuersa, ginatiklod pasaka sa van. May nagasinggit nga akig nga mga polis kag may pagsingitan man ang isa ka babaye, ilabi na gid kay ginayudyod, ginabutong pasaka sa van, nagatinguha sa pagpulok agud makapadlos sa magtimbang abaga nga pagdapit sa iya.
Nagkuob si Myra sa puongpuong nga may mga tanom, apang ginwahing ang mga magagmay nga mga sanga kag maglili, may madamu nga mga polis nga ginapanglagas ang iban nga kababayen-an, ang madakpan ginadala sa van. Si Myra, sa amo nga talan-awon nagginhawa sing madalom. Ano bala ining' nagakalahanabu? Ngaa ginapuersa ining' mga kababayen-an?
Sang hinali ang isa ka police patrol wagon nagdulog nga naga-eskrit pa ang goma sa kalsada nga semento, nagpanaog ang pila ka polis, ginwahig, ginpaniklod ang nagabalabag sa alagyan nga mga guban kag pag-abot malapit sa van ila ginpagwa ang ila mga batuta, ginhayaw, ginhan-osan ang iban. "Hala saka, mga magarot kamo nga mga demonstrador. May isa ka babaye nga nakaitum nga nakapadlos sa polis nga nagdalagan padulong sa ginapahamtangan ni Myra, sia liwat nga nagkuob agud indi makita, ang babaye may yellow sash sa hawak, ini nagapatimaan nga sia katapu sang Womens Movement, mga katapu sang kababayen-an nga nagademonstrar sa paghingamo nga mapasaka sa Kongreso ang ila ginahingyu nga deretso sang mga kababayen-an nga the right to suffrage ukon kinamatarong sa pagboto.
Nakaignok si Myra, natabunan ang baba sang makita nga ang isa maniwang nga babaye, ginhan-osan sang batuta kag natumba. Pila pa ka tion may tatlo ka polis nga nagpalapit, ang duha nagsagnoy paagi sa pagspit sang iya abaga, ang isa nag-uyat sa iya mga tiil, ginpasaka kag ginhal-id sa van ang nagalungayngay, makaluluoy nga babaye. Ang amo nga talan-awon daw indi na mabatas ni Myra, gin-alsa niya ang iya inumol, naghana tani nga madalagan agud ibuligan ang babaye, apang nagpalangurog ang iya mga tuhod, gani hustohan lang sia nga mag-uy-oy pausdang nga nagatulo ang luha kay wala gid sia sing mahimu.
May ara man nga kababayen-an nga naghinuganas sa pagpalagyo nga makita ang kakugmat sa ila mga guya, apang wala maabtan sang mga polis. May ara nga nagkaskas dalagan nga ginalagas sang isa ka pulis, gani nagkuob liwat si Myra sa katahanp nga basi sia maarestar man.
May ara nga nadakpan, apang maisog nga ginsipa ang isa ka pulis, nagwaras sa pagpnginpadlos, ang isa pa ka pulis naghan-os sa iya sang batuta kag nakita gid ni Myra nga natumba ang babaye nga duguon.
Kag sang mapuno na ang van kag ang police patrol wagon, amat-amat ini nga nag-idag-idag sa paglakat kag ginbayaan ang mahawan na nga eskina, wala na sing makita pa nga nagapinunsok nga kababayen-an.
Si Myra nakatangla sa estatwa ni Jose Rizal nga madalom ang pagpainuino. Sa diin ang demokrasya nga inyo ginpanikasogan agud mahilway ang amon pungsod? Demokrasya nga inyo ginhalaran sang inyo mahal nga kabuhi? Kon may kusog lang sia kaina sa pagmandu sa mga polis nga pagauntatan ang ila ginahimu nga kalakasan, apang wala gid.
Ang guya ni Myra nga daw mahibi, daw gusto niya nga magsinggit, pero wala sing tingog nga nagkawas sa iya baba. Iya pa ginapanalinga ang pagsiniyagit sang mga kababayen-an, iya ginpulot ang isa ka placard nga namusingan sing pagtapaktapak kag ginbasa sing matunog ang nasulat: Equality for Women. Ngaa bala nga nahadlok ang mga kapolisan sa ginapahayag nga sentimiento sa sining' placard? Ang iya tagipusuon daw na-mama sang martilyo, sang preska pa nga nagalabay sa iya kaisipan ang maisog nga mga babaye nga nagapakigbatu sa ila mga deretso. Ngaa nga ila ginakastigo ang indi makadepensa nga mga kababayen-an? Kag pagkatapos, ipanglapakan ang ila mga signs?
Si Myra maluya nga nagtikang kag ginlab-ot ang gision nga banner. Ang slogan: Give us the vote. Ang mga kababayen-an nagahingamo lamang nga ipakigbatu ang ila nga kinamatarong sa pagboto.
Matiuntion ara na sia sa ila balay. Iya nabatygan ang pagpalangurog kag 'di-pagkahimtang sang iya abrehan ang asul nga ganhaan. Sia nagalaom nga may tawo sa iya pagsampot sa ila balay. Matapos nga iya masaksihan ang mapintas nga pagkastigo sa mga demonstrador nga kababayen-an, daw indi niya gusto nga mag-isahanon. Iya nahibal-pan nga ang iya iloy kag si Sarah nagtambong sa sinapol sang Red Cross kag ayhan si Toto nga ila boy ara pa nga nagamata ng nagahigda sa basement. Ang kaiping-balay nga ginaluntaran sang mga Mendez, ayhan nakabugtaw pa ang mga ini nga may ginahikot sa ila grocery store.
Gusto gid tani niya nga makigsugilanon kay Joe nga ila bata kay nasigahum niya nga si Joe makahangop kon ano ining' nagakahalanabu kag kon ngaa. Sa iya 'di-pagkahimtang, si Joe man bala nakabatyag man sini? Ang iya nakita nga ginhnimu nga kalakasan sa mga kababayen-an, tani masugid niya kay Joe. Si Joe mahinangpanon kag napiho niya nga sia mahangpan sini. Sia mabuot pa - amo gani ina ang kabangdanan kon ngaa napahamuot ini sa iya kay ini sia may pagkabig nga kaluoy kag pagtaha sa bisan kon sin-o man nga tawo.
Si Joe nagpili sing maayo nga karera nga mangin-manogbulong bilang propesyon. May tion gid nga iya pagasugiran si Joe natuhoy sa wala'y kaluoy nga pagkastigo kag pagmaltrato sa mga kababayen-an. Pero sa subong, iya man nahibal-an kon daw ano kaukod si Joe sa iya mga bulohaton sa grocery store. Ayhan sia nagapamukas sang mga kahon nga ginasudlan sang mga prutas kag mga kahon nga ginsudlan sang mga repolyo, ipang-display na ang mga ini para igabaligya buas. Ayhan mahimu man nga sia masaku sa iya nga pagtuon kon diin sia nakapa-enrol na bilang a second-year medical student.
Si Myra nagpanghayhay kag naglingkod sa sofa sa kadak-an kag nabatyagan ang kaluya sang iya kalawasan. Nagakinahangln sia sing tawo nga iya mapa-utwasan agud maghaganhagan ang iya 'di-pagkahimtang. Ngaa bala nga ang iya iloy kag si Sarah ara naman sa Red Cross?
(MAY KASUGPON)

Iloilo Prima Galaw sa 'A Night for a Little Romance'

Ni Roselyn Villamor

ANG Iloilo Prima Galaw magahiwat sang isa ka post-Valentine production tribute sa ika-26 kag ika-27 sang Pebrero, 2 PM kag 7:30 PM sa Emilion Function Center.
Isa ini ka hitabu nga napuno sang love stories, mga binalaybay kag mga kanta. Dinner, dance, drama kag music.
Bag-o pa ini, naghiwat sila sang isa ka show sa Amigo Plaza Mall nga ginatig-ulohan “Celebrating Dreams” agud ipakita sa publiko ang mahimu nila ma-enjoy sa “A Night for a Little Romance.”
Ini isa sa mga proyekto sang IPG, bilang pag-selebrar sang ila nga talento kag kadalag-an.
Ang IPG gintukod sang tuig 2008 sang isa ka Ilonggo nga direktor kag choreographer nga si Romie John Delariarte. Si Romie John madamu na sang stage plays nga na-handle parehos sang Fiddler on the Roof, Minda Mora, Walang Sugat, Sound of Music, Peter Pan, Sayaw Paraiso and Oedipus Rex. Ang iya opus, Ang Kuripot nga ginpresenter sa Cultural Center of the Philippines para sa CCP’s 2009 Fellowship Program.

Suktanay sa Boracay

Nobela ni Cris B. Balairos

(IKA-7 NGA GUA)

DAW natapongawan si Donna sa dalagan sang hitabu. Apang makadali lang yadto. Sang makapasag-uli sia, tinulok sing masusi si Andrea. Ginalaghap sa nawong sini ang kamatuoran.
"Andrea, hatagan ko ikaw sang isa ka kahigayonan, apang kon may iputika ka dira nga mga alahas nga nagahinangat sa amo nga kantidad nga ginakinahanglan mo sa akon, sa biernes bisan aga pa ang kalibutan, makuha mo ang kwarta!" pakatig-a ni Donna paagi sa paggamit sang amo nga kundisyon.
"Diin 'ko abi abyan Donna manguha sang ginasiling mo nga ina kay maayo pa gani ang amu kay may salapi sa buli," pahangop ni Andrea nga walawala gid sia.
Sa pagkipit ni Andrea nga ini, may naglabhag sa iya kaisipan nga basi pa man lang iya malalangan si Donna.
"Kon makabayad ang nag-alsa sa pagbalik ko didto sa Dakbanwa sang Bacolod, ibalik ko gilayon pag-abot ko ang imo isa ka gatos ka libo ka pesos nga una ginpuhonan. Okey ka sina?" malagday nga pasikto ni Andrea nga ginhawa halong sang ginapangsambit.
Tangu lang ang nanginsabat ni Donna. Nakaginhawa sing halog si Andrea sa madinalag-on niya nga padugi sa ila pagtransaksyon.
Pagpauli ni Andrea sa ila balay sa Barangay Kaingin, La Paz, Dakbanwa sang Iloilo, malipayon sia sa pagbalita kay Tomas nga iya bana, nga sang una, isa ka trisikad drayber nga nagapangalkila sang ginadala sa pagbiahe, apang karon iya na gid ang iya ginadala kag may isa pa nga ginapaalkilahan.
"Maayo gid nga abyan mo ining si Donna kay makabuhibuhi man sa aton," nagakasadya nga panat-umon ni Tomas sang mabalitaan nga positibo ang lakat sang maalam kag mabakas nga asawa kag maestra pa abi!
"Apang Tomas, kulolbaan ang alsada sang ginlider ko nga uga sang nagligad nga semana kay Marichu sa Bacolod!"
"Ngaa man Andrea?" nabuy-an ahat ni Tomas ang ginayupyop nga sigarilyo sa tinaga nga nabatian nga kulolbaan.
"Basi bala i-wantutre sang nag-alsa, maguba ang kredito ko kay Donna. Istrikto nga daan si Kapitan Gary Aragon nga bana!" may kahangawa si Andrea.
Biernes nga adlaw-adlaw nga ginakahangaw-an ni Andrea. Kon bala kaluoyan sia ni Donna ukon indi... ginatukyab ang iya dughan sa kakulba. Nagatum-ok lang sia sang buzzer sa gate sang balay sang abyan, apang nagakulorog ang iya kalawasan nga nagatayudtayod ang iya mga tuhod.
Sang makasulod na sia...
"Nakapamahaw ka na Andrea?" sugata ni Donna. "Alice, himosi pamahaw dira si Ma'am mo Andrea, ay!" amo sini ang dalagan sang panghambal ni Donna, sanglit tuman kalapsi sang guya sang nauna.
"Nakapamahaw na ako halin sa balay Donna," pamalibad ni Andrea.
"Ngaa tuman sa imo kalapsi haw?"
"Ginakulbaan ako Donna, basi bala paslawon mo ako nga makapangumpra, malamala gid ako sa duha ka semana," wala lipudlipod nga pabutyag ni Andrea.
"O, ta sige na gani. Pero kon indi mo mabalik sa Domingo, bugto ang aton pag-abyanay!" ginaduon nga pinamulong ni Donna.
Ang natabu sadtong' yari si Gary nga nakauyat si Andrea sang duha ka panid sang libuhon nga dolyar, natabu naman subong sa paghamil-ay niya sang isa gatos ka panid nga libuhon ka pesos halin kay Donna para ipangumpra sang pusit kag pinakas nga agumaa bulaw, kag balingon sa Estancia, Iloilo.
Ano ang natabu? Wala nagadapat sa pamatyagan ni Andrea ang iya duha ka tiil sa mahinlu nga salog nga human sa tiles sang terrace nanday Donna.
"Salamat Donna, makahulag tayuyon ang aton negosyo sa Bacolod tungod sining palulos nga isa pa gid ka gatos ka libo ka pesos," siling ni Andrea nga nakapangamusta sia ahat ka Donna.
"May ipanugyan ako sa imo Andrea..."
"Ano ina abyan Donna?" nagahawathawat ang pagginhawa ni Andrea.
"Indi dapat ipaalsa ni Marichu ang aton baligya! Maathag?" paandam ni Donna.
"Okey. Matuman ang Boss," wala pamatok nga sabat ni Andrea dala pangayu pahanugot nga malakat na sia.
Sang sa gwa na sia sang kudal dapit sa karsada, amo pa lang magpalangurog nga daw indi niya mahangpan ang iya pamatyagan. Subong bala sia ginakulbaan sa tuman nga kakunyag.
Sumakay sia sa isa ka trisikol paggwa sa Northville Subdivision, nga nahamtangan sang balay nanday Donna.
"Hamak mo na kon milyonarya ka, de subdivision. Kon imol, Barangay Kaingin, La Paz. Tse! Pangabuhi sang mga Pinoy!" kulomuron ni Andrea.
Abi sang drayber nga pigado gid ini nga babaye sa pagpanglat-as pangita bisan inogdalawat lamang sang bugas kay indi mahubas ang pagkinusamod. Wala abi husa ang ginakumodkumod nga mga tinaga sang pagkapigado. Likom sa ihibalo sang sini nga drayber, nagaumol sang isa ka gatos ka libo ka pesos ining babaye nga iya pasahero.
Papusdak nga nanaug sa trisikol si Andrea kay ginayuhomyuhoman sia sang drayber sing may pang-uligyat.
Tungod nga isa lang sia nga sakay sini nga trisikol, ang singkwentahon nga gintunghol niya sa drayber, wala na aniya ginbalikda ang sinsilyo.
Sa kahimtangan sang pagkatapongawan ang driver, gani...
"baliskad ang pagpati ko?" nabatian pa ni Andrea nga natuaw sang drayber, gani, linisuan niya ini kag hambalan.
"Pangamuyo ka pirme nga maagsikan sang grasya!" turasok sa iya ni Andrea nga nagpamusimosi na lang ini sang iya mga mata.
Nakasakay na si Andrea sa isa ka pamasahero nga dyep biahe Leganes-La Paz, apang wala pa makahulag ang amo nga trisikol drayber. Nagasadiay sia sa driver's seat nga yara ang duha ka tiil sa babaw sa puno sang manibela, ayon sa may tangke. Nakabyad na si Andrea sang iya plete, pagbalikid niya liwat, amo pa lang makapaandar sang iya ginamaneho nga trisikol ang amo nga drayber.
Nakakadlaw man sing mahinay si Andrea kay nadumdoman niya ang iya pagkulomuron nga abi sang amo nga drayber ginagutman na gid sia, bangud sa kaiwaton sang pangabuhi subong nga panahon nga nagapangalapkan sa bug-os nga kalibutan, bunga sang nagtuhaw nga "global financial crisis".
Samtang sa balay nanday Donna, ginpakamaayo niya nga makatawag kay Suzette nga ginabanta niya, yara pa ini sa ila balay kay aga pa man.
"Anong' balita Mare?"
"Kamusta ang Maestra?" sabat-langkoy pamangkot ni Donna.
Sakuysakoy adlaw-adlaw nga tanan. Maayo ka imo kay nakatalimwas ka na sining makatalaka nga obra...obra maestra! Kanami tani no? Masterpiece bala!" ginadaranan nga pakadlawkadlaw ni Suzette.
"Inang'...ang mabalita ko sa imo, amo ang tuhoy sa negosyo ko. Ang masaplid ko duha ka pulo kag apat ka libo tagsa ka bulan. Siguro gid nga tag-anom ka libo ka pesos tagsa ka semana sa isa ka gatos ka libo ka pesos ang kapital.
"Paambaga man 'ko ay!" lungay ni Suzette.
"Ugaling Mare may diutay nga remalaso...!"
"Basi magdaku mare? Indi lang 'ko anay. Basi magpadasudaso dali mapusa!" nagaharakhak nga nasambit ni Suzette. "Ano nga remalaso yadto man?"
"Sang nagligad nga semana, gin-alsa tingob ang amon uga, apang wala pa mabayaran pag-abot didto ni Andrea sini nga semana," pabutyag ni Donna nga ginasul-ob sing pagpangduhadoha.
"Hala ka!" pamahog ni Suzette.
"Ginapakulbaan mo ako Mare, a!"
"Ngaa naman?"
"Nga daan nga isa naman ka gatos ka pesos ang akon palulos ipangumpara buas sa Estancia!" buyagyag ni Donna.
"Kon ako sa imo Mare, wala alsahanay," panugyan ni Suzette.
"Ina, ina gid Mare ang order ko kay Andrea. Siling ko, indi man ina mapan-os nga sahi sang balaligya!" dugang nga buyagyag ni Donna natuhoy sa iya negosyo.
"Mare, malakat na ko sa eskwelahan," siling ni Suzette.
"Huo gali no! Pasensya ka na ha! Nakatublag ako?"
"Wala Mare Donna, a!" sabat ni Suzette. "Nalipay ako nga nakahambalanay kita!"
Binutang dayon ni Suzette ang telepono sa pagdali nga basi maulihi pa sia sa iya mga bumolutho.
Sa pihak nga bahin, binudlayan gid si Andrea natuhoy sa inogbalik nga kwarta kay Donna. Mabudlay man, apang ginhimulatan gid niya nga makatipon sang amo nga kantidad.
Pagbalik niya halin sa Dakbanwa sang Bacolod, balik 'ya man ang isa ka gatos ka libo ka pesos kay Donna, pang wala ganansya yadtong alsada nga ginasiling niya kay Donna.
Diri sini nga bahin nag-amat pugday ang pagsalig ni Donna sa lakat sang ila negosyo sa uga. Kinahanglan iya man gali palibogan kag halongan sa masunod kon ano nga mga tikang ang iya himuon agod ini magsanyog agod indi matunaw ang iya ginpuhonan kag makaganansya sing maayuayo kag tayuyon.
Apang, paano abi kon minilyon nga kapital ang naangot kag nagakaurot-urot ang ila tinagu sa bangko sing paggwa sa handom nga makasam sang dalagku nga dibidendo katulad sang ginpresentar ni Bert Natino nga milyon ukon masobra pa, kon madamu nga minilyon ang imo mapuhonan?
Nalarawan ni Donna ang daku nga katalagman sa negosyo. Matuod madamu man ang nag-ayohan, apang isugal gid bala niya ang pila man lang ka milyon nila nga sinuptan?
Ini...ini ang daw dampog sa dagat kadaku nga palamangkutanon ang nagatublag kag nag-ayohan, apang isugal gid bala niya ang pila man lang ka milyon nila nga sinuptan?
Apang, kon iya talairon ang pag-untat niya sa pagkamanunodlo, tatapon niya ang kabataan nila agod magmaayo ang panglawason kag diri gamiton ang pagmangin-alamon sang mga ini paagi sa maid-id nga pagtudlo dugang sa ila matun-an sa bulothoan, siguro niya nga makapapag-on ini sang sadsaran sang ginatawag nga kinaalam, kag wala gid sia salabton kay Gary nga amo ang tuboran sang grasya.
Sa amo nga paghanduraw ni Donna, nakabawi sia sa iya palaligban bahin sa nagsagunto niya nga pangganansyahon. Nadumdoman dayon niya ang hurobaton sang isa ka bantog nga manunolat nga isa ka Ilonggo sa pulong nga Hiligaynon nga nagasiling: "Ang kapaslawan dalan sang kadalag-an!"
Nakayuhom man sia bisan nagaisahanon. May malahalon nga mensahe ang nasambit nga hurobaton.
"Ining ginahimu ko, kon sa bagay, indi lang makapabuad sang akon nga kwarta, kundi makabulig man sa abyan ko nga nagahiwaos sa kapuraoton tuga sang mahal nga bili sang mga balaklon nga pasalubong kag pagkaon nga lulotuon kag mga luto sa mga restaurant kag talipapa, katulad sang karne, isda utanon kag prutas sa higadhigad sang karsada kag baybayon.
Nagadugsing pa gid sa hunahona ni Donna nga bisan mahal ang Suktanay sa Boracay nga halos singkwenta ka pilu ang imo kwarta, sanglit dolyar, masarangan nimo baklon ukon mabayaran ang imo nagustohan. Apang kon peso, kinahanglan sinako.
Nadumdoman pa gid ni Donna ang siling ni Lola niya sang tiempo Hapon nga nagbakal sang Karabaw ang iya Lolo, ang ginbayad duha ka sako sang baka nga kwartang' hapon. Ay, huo...daw kahalam-otan ang estorya ni Lola niya, apang ang nagakahanabu paliwatliwat gid lang suno sa masaligan nga mga tiliman-an.
Sa karon, ang peso matuod, kinahanglan kon indi gid man sinako, pinaldo ukon tinangkas nga mataas agud sa kataason sang bili sang balaklon makalagas.
Sa pihak nga bahin, kahimbon na ni Marichu si Andrea, nagpasugot naman ini agud makapadamu sang iya kita tagsa ka semana.
Tungod nagahingapos na gani ang bulan sa Hunyo nga amo ang pagbaylo sang huyop sang hangin nga Habagat, tingulanon na ang panahon. Sa hubon nanday Donna kag Suzette sadtong summer, may isa sila ka kaupod nga Science Teacher nga amo si Rhea.
Upod ang naulihi sa tatlo pa gid ka Science Teachers sang Iloilo National High School, nagpaliwaliwa ang mga ini, agud hibal-on kon bala matuod ang hambal ni Boy Lumot nga paghuyop sang hangin Habagat, magakaladula ang berdeng' lumot sa manabaw nga tubig sang baybayon sang Boracay.
Sa daku nga kakibot ni Rhea kag sang kaupdanan sini, wala bisan isa ka nahot sang berdeng' lumot nga makit-an sa manabaw nga tubig. Apang nagdugang ang iya kakibot sang ...
"Ari kamo Andrea kag Tomas?" singgitan ni Rhea sang tumampad ang kabug-osan ni Andrea ang matalingi pa kuntani agud siguro mahinagu ang iya pagkayara sa amo nga baybayon.
"Oy, Rhea...indi ka gid manugid kay Donna nga nagkitaay kita diri sa Boracay , ha," alungay ni Andrea.
"Anong'tuyo ninyo paglingawlingaw, paliwaliwa ukon negosyo?" pakiana ni Rhea.
"Dala na ina tanan, kalakip ang pagpahibalo sang hambal ni Boy Lumot nahanungod sa mga berdeng' lumot!"
"Huo Andrea, daw madyek nga naalimunaw matuod ang mga lumot!" nagatida nga pabutyag ni Rhea.
"Aaprobado! Basi ina ang wala pa mapamatud-i nanday Donna kag Suzette?" tambing ni Andrea nga kaayawan tapos duha nga may ginaumol nga dolyar iya pa naunahan.
Sa pihak nga bahin didto sa Dakbanwa sang Iloilo, nasumalang ni Donna ang kamagulangan nga anak ni Andrea sa SM City Mall upod sa iya barkada.
"Melanie, ari man diri sa Mall si mama mo?" pamangkot ni Donna.
"Wala Tita. Sa Boracay sila ni Papa. Nag-excursion sila nga duha. Wala sila sing ginpaupod!" sabat ni Melanie nga nagakinusamod. "Sige Tita ha, nagalagaw lang kami."
"Salamat Melanie," nabungat ni Donna nga puno sang kahulogan.
"Aba! makasarang na ang kasusyo ko nga abyan magpa-Boracay kag hipushipos lang. Abi ko anay kay Domingo subong, sa Bacolod City sia. Kon amo wala sia makapangumpra?" daku nga palamangkutanon ni Donna sa kaugalingon.
Pagka-Lunes nga adlaw, nakigkita si Andrea kay Donna kag maghatag sang anom ka libo ka pesos nga iya bahin sa ganansya sa negosyo nila nga uga.
"Nakapa-bacolod ka Andrea? panalawsaw ni Donna.
"Wala. Ang manghod ko nga lalaki ang ginpangumpra ko bilang paghanas sa pagpangumpra dala deliber sa Bacolod. Sa Boracay kami amon halin ni Tomas. Wala lang ako nanugid agod makakulonyag ang paliwaliwa namon ni Tomas!" matanlas nga pahayag ni Andrea.
Humipos na lang si Donna, samtang ginasulod sa pitaka ang amo nga kwarta nga gintungol ni Andrea.
Paglumbos ni Andrea, ginsuma ni Donna ang nakabalik sa iya dagway sang iya parte sa ganansya, halin sang katapusan nga semana sang Marso tubtob nahauna nga semana sang Hunyo, nagahinangat sa amon ka pulo ka libo ka pesos tanan.
Sa hunahona niya, apat pa ka pulo ka libo ang nagautaw-otaw sa mga kamot sang banihot nga Andrea kon amo.
PADAYUNON

IKAW LAMANG

Nobela ni Anay Gov. Conrado J. Norada

(Ika 36 nga gua)

Nakahibubun-ot si Alma apang nagakupo man ini sing hugot kay Danilo. Amo ini ang panganay nga halok ni Alma Valdes.

SA HINALI, nadumdoman ni Danilo Gonzaga si Carol Lindsay. Masupog, makahas kag wala kabilinggan. Amo man bala ini si Alma Valdes? Apang si Alma isa ka Pinay. Labot pa, kilala niya ini nga dalaga. Mahuloy-on, mabuot kag mahinalungon. Nagbalhin na bala si Alma nian nga nakadimdim sang pangabuhi Amerikanhon?
"Alma, ginahagugma ko ikaw! Kon tandugon ko ikaw, labi na sa isa ka kahimtangan nga katulad sini, malipay ako mag-angkon sang imo dugos kon kita kasal na," tampad ni Danilo.
"Apang, indi pa ako pat-ud magpakasal sa imo, Danilo ... Kag wala kita makahibalo kon ano ang matabu sa akon pangabuhi samtang didto ikaw sa Australya kag ako diri sa Amerika," pahayag sang dalaga nga daw nagapakiluoy. "Ayhan, sa sina nga tion mabayaran ko ang tanan nga kinaayo mo ..."
"Alma!" Nakasingit si Danilo dungan nga gintakpan ang mga bibig sang babae sang iya tuyo nga kamot.
Kalapit sa ila nga duha. Nabatyagan ni Danilo ang kahamot sang lin-ay. Natingala si Alma. Daw mahibi sia sanglit nahuy-an sia. Binatyag nia ang pagmalibad ni Danilo.
Kag nasat-uman gilayon ni Danilo ang kabalaka sa mga mata ni Alma. Nakita niya ang pila ka bantuk nga luha nga nagsugod sa pagtigay gikan sa mga mata sang dalaga. Nagsaku ang pitik sang dughan sang ulitao.
Kag...
Inanay nga binuy-an sang iya tuo nga kamot ang baba sang dalaga kag sa baylo sini, hinakus niya sing matuodtuod si Alma kag halukan ini sa mga bibig.
Matam-is gali ang mga bibig ni Alma Valdes! Kag nabatyagan ni Danilo ang pagpanginit sang iya lawas subong nga daw ginsudlan sang nagabulos nga sulog sang adlaw.
Nakahibubon-ot ang dalaga apang nagakupo man ini sing hugot kay Danilo. Amo ini ang panganay nga haluk ni Alma Valdes. Kumurog ang mga bibig sang lin-ay sang maglunay ang ila mga bibig ni Danilo sa isa ka makakulonyag nga pagdapigay.
Ang haluk ni Danilo bunayag nga saksi sang iya tampad nga paghigugma kay Alma. Sa pihak nga bahin, napukaw sa hinali ang nagakatulog nga pagtamud ni Alma kay Danilo nga sang pila ka binulan nga nagligad gintagu lamang sang dalaga sa iya kaugalingon sa katarungan nga sa Negros indi mahimo nga ang isa kaagalon mapangasawa sa isa ka sinakpan lamang.
Nian, nabuksan ang bag-o nga silabu sang balatyagon nga sa hipus lamang ginhuptan sang duha ka pamatan-on. Natigayon gid man ang paghangpanay sang ila handum kag paglaum bisan pa nga wala gid sila maghunahona nga matabu ini.
"Alma ..." daw hutik ang tingog ni Danilo. "Ginahigugma ko ikaw ..."
Wala makatingog ang babae. Sang mag-antaray sila sing makadali kag magtulokay sing hinali, nakita ni Alma nga malipayon ang nawong ni Danilo. May kahuya nga pumilit ang dalaga sing malip-ot nga yuhum.
"Salamat kay nahangpan mo ang tunay nga kahulogan kag katuyoan sang akon pagkari diri sa San Francisco," padayon ni Danilo nga gintuparan naman si Alma kag agbayan ini.
"Malipay pa gid ako, Danilo, kon tugotan mo ang pangabay ko kaina ..."
Liniso sing hinali ni Danilo si Alma agud makatampad sa iya. Wala na nagayuhum ang lalaki. Nagtulokay na man sila. Nakita ni Danilo nga bumalik ang luha sa mga mata ni Alma Valdes. Nagkurinot ang agtang sang ulitao sing makadali. Daw indi niya maintindihan ang dalaga.
"Amo gid bala ini ang luyag mo, Alma?" pasiktu ni Danilo.
"Ginkulbaan ako, Danilo, nga sa imo pagbalik sa Australya indi na kita magkitaay liwa," sabat sang dalaga sa mapainubuson nga tingog.
"Apang, kon but-on mo ang ginatanyag ko sa imo ... kon sugot ikaw magpakasal sa akon, indi na kinahanglan nga magabalik pa ako sa Australya. Diri kita mapuyo sa Amerika," pahayag sang ulitao.
"Amo ina ang problema, Danilo, kay indi pa ako luyag magpamana wala sapayan nga mangin bulahan ang babae nga makapamana sa imo," tampad sang dalaga.
"Kon amo ina ang binubuot mo, mahulat ako... tubtob mag-abot ang tion nga luyag mo na magpamana, Alma."
"Mabudlay ina nga kahimtangan, Danilo," sabat sang lin-ay. "Labi na karon nga mga panahon ...kag diri pa sa Amerika."
Nakadulog si Danilo. Nagbudlay tapat ang kahimtangan. Nahibaluan niya nga may pagtamud si Alma sa iya. Ang kainit sang haluk sang dalaga kag ang kaalabaab sang paghakus sini nagapamatuod sini nga tanan. Apang ngaa nga indi pa magbaton si Alma sang iya tanyag sa bag-ong pangabuhi? May liwan bala nga lalaki? Si Doktor Merill bala?
Kag...
"Alma, may liwan bala nga lalaki...?
"Wala Danilo," agaw sang babae. "May nagapangaluyag sa akon ...isa sina si Doktor Richard Merill nga nakilala mo sa Las Vegas."
Nakalungolungo ang pamatan-on.
"Kon amo, mabalik na lang ako sa Australya sa labing madali nga panahon," nahambal sa ulihi ni Danilo nga daw indi na luyag magpalawig sugilanon kay Alma.
Wala makatingog si Alma. Gintulok lamang niya si Danilo kag magpungko sa siya nga malapit sa ginatindugan sang ulitao. Nagginhawa ang bababe sing madalum. "Idul-ong ko ikaw sa imo apartment, Alma, basi pangitaon ikaw sang mga kaupod mo," pahanumdom sa iya hinali ni Danilo nga ginbutkon ang dalaga sing mainamdamon.
Apang ...
"Diri na lang ako mapahuway tubtob magsinaw an gaga," sabat sang dalaga dungan nga nagtindug kag magsugod uba sang iya panapton.
Nakatungkaaw si Danilo Gonzaga nga wala gilayon makahambal.
"Alma?"
Binalikid lamang sang dalaga ang ulitao apang wala man magtingog. Wala na ang uniporme ni Alma. Nauba na man niya ang iya mga medias. Nagapalapit na ang lin-ay sa higdaan samtang ginhukas ang iya bra.
"Alma, nagaano ikaw?" Daw kabug-at sang dila ni Danilo sa amo nga tion.
Sa liwat, binalikid ni Alma ang ulitao. Nakayuhum sing hinali ang dalaga.
"Nagaano pa, kundi matulog!" sabat sang dalaga nga dayon man higda sa higdaan.
Wala gilayon magpalapit si Danilo sa higdaan. Nanumdom sia. Sang tulukon niya ang iya relo, nagahinampot na ang ikaapat nga takna sa kaagahon. Bisan sia nagabatyag man sing kakapoy. Kinahanglan magpahuway man sia.
Sang palapitan niya sa ulihi si Alma, nagakatulog na ang babae. Nakapamagnot ang ulitao. Wala na sia sing mahimo. Eskandalo pa ang maabutan niya kon piliton niya si Alma magpauli sa iya sini apartment.
Napilitan si Danilo mag-ilis sa iya padyama. Wala sia maghigda sa luyo ni Alma Sa sopa sia magtulog sanglit malum-ok man ini. Apang likum kay Danilo, nagapatulogtulog lamang si Alma. Sa pagkamatuod, nagapanilag man ang babae kon ano ang ginahimo sang ulitao. Natulogan si Danilo Gonzaga sa sopa. Wala gid sia makabatyag nga nanug si Alma sa higdaan kag nagpalapit sa iya. Malapit na ang ikalima nga takna sa aga.
Nakamata si Danilo sang mabatyagan niya nga may nagabutong sa iya padalum sang sopa. Nakibot sia kag naghimulat sang pagpanghawid apang nakatupa na ang iya kilid sa salog sang hulot. Indi man masakit ang iya paghulog sa salog sanglit may karpeta ini nga madamul. Daw koltson man lang sang higdaan ang natup-an ni Danilo.
Kag...
"Alma!" Namaradmadan ni Danilo kon sin-o ang nagyudyod sa iya sa salog.
Wala magsabat ang dalaga apang nakup-an na niya ang ulitao.
"Mapakasal anay kita Alma..."
"Apang ginahigugma mo ako. Indi bala Danilo?"
"Huo, Alma ...ginahigugma ko ikaw..."
"Pwes, pamatud-an mo, Danilo Gonzaga!" matigdas ang mga tinaga ni Alma samtang nagkupo kag nagsugod sa paghaluk sa mga pisngi kag liug ni Danilo.
Naidalum ang ulitao. Naghiwaos sia apang mabudlay ang ioya kahimtangan sanglit ginakulong ang iya abaga sang mga butkon sang dalaga. Labi na kay nagtupa na ang mga bibig, nadula sa hinali ang buot hambalon sang lalaki. Yara na man ang kaalabaab sang lawas sang babae labi na nga wala na sing panapton ini.
Kag...
Napukaw ang pagkalalaki ni Danilo Gonzaga. Labi na kay ginhangkat sia ni Alma valdes nga magpakita sang iya pagkalalaki. Lalaki sia. Wala ini sang duhadoha. Nahibaluan ini ni Danilo. Kulang lang sa iya ang pagpakita sang iya pagkalalaki. Sanglit sa iya kabuhi, mahipus sia. Sa iya kasilingan, mapili sia. Sa kababaenhan, indi sia mahilig.
Ayhan kon wala si Carol Lindsay, wala gid sing kinaadman ukon inagihan si Danilo nga sarang niya masiling nga sia isa ka tunay nga macho. Apang, lain ang kahimtangan nian. Yara sia nian sa luyo sang babae nga ginahigugma niya, nga luyag niya ipakasal. Kag ang babae isa ka Pilipina.
Naglunay ang duha ka pamatan-on sa karimis sang ila pagdaluay. Kag ginpakita ni Danilo ang iya pagkalalaki. Pinanglimot na sia sang iya balaan nga handum nga mapakasal anay sia kay Alma sa wala pa sila maghulid sa isa ka higdaan.
Nakadulog lamang si danilo sing makadali sang magsiyagit si Alma valdes. Indi lamang nga amo yadto ang nahauna nga haluk ni Alma kundi amo yadto ang nahauna niya nga paghatag sang iya pagkababae sa isa ka lalaki.
Ulay si Alma valdes! Nakita ni Danilo ang luha sa pisngi sang dalaga. Nasaktan matuod ang lin-ay.
"Huo, Danilo... ikaw ang nahauna " tampad ni Alma sang tulukon sia sing makadali sang pamatan-on
Nakapanagmot lamang si Danilo apang nalakip ang daku nga pagpasalamat kay Alma nga sia ang ginhatagan sing pinasahi nga kadungganan sa pagbungkag sang iya sini pagkaulay.
"Nagdaku pa gid ang akon paghigugma sa imo, Alma," daw hutik ang tingog ni Danilo sang tamparon niya ang lin-ay.
Wala pa sila nagbulagay. Nagahaksanay pa sila. Daw indi sila masihag. Nangin isa sila ka lawas, isa ka kalag, isa ka dugos.
"Nian, nahangpan mo na kon ngaa nga rig id ako magtulog sa luyo mo karon nga aga, Danilo,"nahambal ni Alma sa mahinay apang may pag-angga nga tingog.
Nakayuhum si Danilo. Hinalukan na man niya ang dalaga tubtob nga naghaksanay naman sila sing hugot kag mainanggaon. Wala na nagahibi si Alma. Sa amat-amat, nadula ang kasakit nga anay naaguman niya sang pila ka minuto nga nagligad. Lunsay katam-is na lang ang naaguman niya. Busog ang iya ang iya dughan. Busog ang iya pagkababae. Timpos ang iya kalipay.
Kag...
Nagpahuway sila sing mationtion. Naghanda si Alma sing pamahaw gikan sa unod sang prigider. Maayo ang lin-ay magluto. Nahanas sila sa ila apartment sanglit wala sila sing kusinero ukon suloguon. Masigluto sila sang ila pagkaon. Amo ini ang pangabuhi sang mga narses sa Amerika.
Nagapamahaw gid sanday Danilo kag Alma sang madumdoman sang dalaga ang iya mga kaupdanan sa ila apartment. Basi matuod nga matingala sila nga wala sia makapauli kag wala man sia makatawag.
Gani, tumawag si Alma sa ila apartment. Ang Bicolana ang nakasabat. Ginsugiran sang Bicolana si Alma nga ginpangita ini ni Doktor Merill lakip sa ospital sa bilog nga gab-i tubtob kaina sang kasanagon.
"Siguro nagkadto ang doktor sa polisya agud mabuligan sia pangita sa imo, Alma," pasayud sang Bicolana. "Sa diin bala ikaw, Alma? Basi manawag na man si Doktor Merill ukon basi magkari man diri ang polis."
Tinulok ni Alma si Danilo. Sugiran bala niya ang ulitao sang balita nga ginapangita sia sanglit wala sia makapauli sa ila apartment?
PAGAPADAYUNON

SI HELEN Ang Labing Maanyag nga Babae sa Bug-os nga kalibutan!

Ni Faustino M. Ramos

(Ika-16 nga guwa)

SUKSOK ang mga gamit kag hinganiban ni Akiles sa inaway kag kaupod ang mga Mermidons nga mga hangaway ni Akiles, ginlusob ni Patruklos ang mga hangaway sang Troy! Madamo gilayon ang nagkalamatay! Tubtub sang ulihi, napilitan ang mga ini nga nagpinalagyo pabalik sa lugar malapit sa ila palasyo! Bisan si Hector, napilitan nga wahigon ang karuwahe nga ginasakyan sini kag nagbalik sa ila lugar!
Samtang si Sarpedon nga isa sang hangaway sang Troy kag anak ni Haring Hupiter, ang kaina pa nga nagabantay sa pagpanalakay ni Patruklos nga ila ginapatihan nga si Akiles. Sa baylo nga magbatyag sing katahap sa kabangis ni Patruklos, kaakig ang iya ginabatyag bangod sa kadamo na sang iya sini kaupod nga mga hangaway nga natigpas sa mga kamot ni Patruklos. Gintuyo sini nga hangkaton si Patruklos sa isa ka inaway.
Sadto man nga tion, si Haring Hupiter nga sadto didto sa ibabaw sang binukid sang Ida, nakita gid sini kon paano nga ginhangkat ni Sarpedon nga iya anak si Patruklos. Natagna ang kamatayon ni Sarpedon sa mga kamot ni Patruklos apang bumatyag si Haring Hupiter sing pagkanugon sa aga nga kamatayon sang iya sini anak, gani naghulag ini kag tuyo nga sabniton si Sarpedon agud ilikaw sa iya pat-od nga kamatayon nga natagna na sa iya.
Apang naabot ni diyosa Hera nga iya tiayon ang iya tuyo kag indi sini pagpasugtan si Haring Hupiter sa iya sini buhaton. Akig gid si diyosa Hera sa mga anak ni Haring Hupiter, ilabi na gid kon anak sini sa mga babaeng mortal ukon dutan-on! Hambal ni diyosa Hera kay Haring Hupiter:
"Ngaa nga nagapahilabot sa inaway nga ini si haring Hupiter nga akon tiayon? Agud ilikaw ang iya anak nga si Sarpedon sa iya kamatayon nga natagna na sa iya?
"Kon ang imo tuyo nga himuon sundon man kag himuon sang tanan nga mga diyos kag diyosa, nga kon sa tion nga tagsa sang ila mga anak ang yara sa kahimtangan kaangay sa kay Sarpedon, ti...," nga makadali anay nga nagdulog sa paghambal ang diu=yosa ugaling liwat nga nagpadayon.
"...ti, ano nalang ang matabo sa mga tagna, indi nalang bala pagsundon?"
Makadali man nga nagduhong si Haring Hupiter nga namula ang iya guya sa iya nabatian nga ginhambal sang iya tiayon. Sa ulihi, nakapaminsar ini. Himulungon sini sa iya kaugalingon. "Matuod man, kon ang tagna ang indi matuman, kag kon may magalain, bisan ang mga gamhanan sa ibabaw sang Olimpus ang indi man makapugong sa ila!"
Kag nagpangliotliot nalang si Harig Hupiter kag ginpalayoan si Sarpedon nga iya tuyo nga buligan!
Malayo pa gawa si Sarpedon kay Patruklos, hinayaw na ang ginauyatan nga sini nga sibat kag ginhabyog kay Patruklos! Apang nakalihay si patruklos gani wala maigo! Bumalos si Patruklos! Hinayaw man sini ang ginauyatan nga sibat kag ihaboy sa nagadalagan palapit nga si Sarpedon. Nga umigo gid ini sa iya tuyo nga iguon!
Didto umigo ang sibat nga hinaboy ni Patruklos sa dughan gid ni Sarpedon! Ano katig-a nga butang sa kalibutan nga indi sini madutlan, lumusot ini sa hapin nga madamol sa dughan ni Sarpedon! Kag si Sarpedon natumba!
Sang nagatinga na ini, nagpangabay si Sarpedon sa iya mga kaupod nga indi gid sang mga ini pagtugotan nga ang iya bangkay ang maagaw sang iya mga kaaway. Kay ila sia ilubong kag hatagan sing kadungganan!
Apang ang mga hangaway sang Grecia sa pagpanguna ni Patruklos, ang tuyo man nga agawon ang bangkay ni Sarpedon! Gani, ilabi pa gid nga nagsingki kag nagmasandukot ang pag-ilinaway sa pag-agaway sa pag-angkon sang bangkay ni Sarpedon!
Apang, nangibabaw gid ang hubon nanday Patruklos! Sang ila na nga maagaw ang bangkay, gilayon nga gin-ubahan ini ni Patruklos sang iya mga kagamitan kag ini ang iya himuon sa ulihi bilang handumanan sa inaway!
Pagkakita ni Haring Hupiter sang natabo kay Sarpedon nga iya anak, nakaluha man ang mga mata sang labing gamhanan nga hari sa tanan nga mga diyosa kag mga diyos! Ilabi na gid sang ubahan ini ni Patruklos sang iya mga gamit sa inaway agud gamiton sa ulihi nga handumanan!
Apang indi na magpasugot pa gid si Haring Hupiter nga pati ang bangkay sang iya anak ang pakahuy-an pa gid. Gani iya ginmanduan si Apollo nga sabniton sini ang bangkay ni Sarpedon kag iya ginungtonh sa iya karuwahe kag gintugyan ini kanday Kamatayon kag kay Katulugon nga mga diyos! Sa gilayon, gindala sang mga ini ang bangkay ni Sarpedon sa lugar sini didto sa Lycia kon sa diin sia ginlubong kag ginpatungdan sang iya mga himata sing pagpadungog!
Bangod sa pag-entra ni Patruklos sa inaway suksok ang nagabanaag nga mga kagamitan ni Akiles kag kaupod pa sini ang mga Mermidons nga iya mga hangaway, daku katama ang kahalitan sini ang iya gintuga sa mga hangaway sang Troy! Umisol nga umisol ang mga hangaway sang Troy tubtub nga nakalambot ini didto sa malapit na nga bahin sang kapatagan sang palasyo.
Nagbukas ang ganhaan sang palasyo sang Troy kag isa ka karuwahe ang nagguwa kon sa diin nagasakay ang isa ka hangaway! Si Hector! Kag wala dulogdulog nga nagsalakay ang iya karuwahe sa guban sang mga hangaway sang Grecia! Kag ginapanggapas lamang sang iya sini espada ang kutob sang hangaway sang Grecia nga magbalabag sa iya ginaagyan! Waay pahuway ang dalagan sang iya sini karuwahe nga ginguyod sang isa ka anta nga kabayo! Kaangay sang may ginapangita ang isganan nga baganihan sang Troy!
Kag matuod gid nga may ginapangita sia! Si Patruklos, ang maisog nga hangaway sang Grecia! Tubtub sa ulihi, nag-atubangay gid ang duha kalunsay nga busalian!
Sang makita ni Patruklos ang isa ka karuwahe nga tuman kadasig nga nagadalagan ini palapit sa iya, iya dayon nakilala nga ang nagasakay amo si Hector! Gilayon nga humanda si patruklos! Sa amo man nga tion, isa ka daku nga bato ang iya nakita kag iya ini nga ginpulot! Sang malapit na gawa si hector nga nagasakay sa iya sini karuwahe, pinungkoy diri ni Patruklos ang iya ginauyatan nga daku nga bato! Apang, wala si Hector maigo! Sa baylo, ang naigo amo ang iya manugdala sang kabayo sang iya karuwahe nga si Cebrines nga sang iguon sang daku nga bato, nahulog gid sa ginadala sini nga karuwahe kag naglagpok sang tumopa sa duta!
Maabtik nga lumukso si hector gikan sa nagadalagan nga karuwahe sa tuyo nga iya luwason si Cebrines! Maabtik naman nga lumukso sa iya ginasakyan nga kabayo si Patruklos agud man sa tuyo nga iya labuon sang iya espada ang nahulog nga si Cebrines! Gani, sa amo sadto nga tion,nag-atubangay gid ang duha ka mga baganihan kag lunsay mga isaganan nga mga hangaway sang duha ka mga pungsod sang Troy kag Grecia-si Hector kag Patruklos!
Linagatik sang nagasantikanay nga duha ka mga espada ang masunod nga nabatian! Nagaaso ang duta kon agyan sang mga tiil sang duha ka mga busalian! Tubtub sang ulihi...
May nangibabaw gid sa kinaadman sang duha ka mga baganihan! Ang kaangay ni Patruklos, isa ka mabangis kag tuman kakusog nga uso, apang si Hactor naman kaangay sang isa ka maabtik nga lion! Tubtub sang ulihi, nga ang kakusog sang uso ginlutos sang kaabtik sang lion!
Linutos gid ni Hector si Patruklos!
Apang madamo ang nagahambal nga kon ngaa nalutos ni Hector si Patruklos, bangod kay si hector ang ginbuligan sang diyos nga si Apollo. Madamo gid ang nakakita sang may naghampak sang kamot ni Patruklos nga tuman kakusog nga umapog gid ang espada nga iya ginauyatan! May naghampak pa gid sang iya helmet sa iya ulo nga lumabog man! Apang wala sing nakita kon sin-o ang naghampak sang espada kag helmet ni Patruklos sanglit isa ka immortal ang naghimo sadto nga didto nagabulig sa mga hangaway sang Troy!
Sang pagkakita ni hector nga naglabog ang espada kag helmet ni Patruklos, maabtik sini nga gindamhagan si Patruklos nga sa karon wala sing mahimo kundi sagngon ang mga labu ni Hector sang iya mga kamot. Sa tagsa ka labu ni Hector, nagaapok man ang bahin sang kamot ni Patruklos kon iguon! Tubtub sang ulihi nga si Patruklos ang natumba sang handuson ini sa iya tiyan sang espada ni Hector!
Didto kag sumugod ang pag-inagaway sang bankay ni Patruklos sa tunga sang duha ka mga bahin, isa ka bahin, sa mga hangaway nga kaupod ni Patruklos kag ikaduha, sang mga hangaway nga mga kaupod ni Hector!
Apang maabtik si Hector, gilayon nga gin-guba sini ang mga kagamitan sa inaway nga suksok ni Patruklos nga ang amo nga kagamitan, ginapanag-iyahan ni Akiles!
Halos lang mauba ni Hector ang mga kagamitan ni Patrukos kag umabot ang higante nga si Atlas kaupod kay Menelaus kag kaangay sang lunsay mabangis nga mga sapat nga ila ginapanagpas ang kutob sang hangaway sang Troy nga luyag magpalapit sa bangkay ni Patruklos kag ila nga gindala sa nahamtangan sang ila kaupod nga mga hanagaway!
Sang sirum na, didto si Akiles sa guwa sang iya tolda kag nagahulat sang pag-abot ni Patruklos nga iya gintugotan nga magpasakop na sa inaway batok sa mga hangaway sang Troy. Ang iya gani mga hanas sa inaway nga mga hangaway, ang mga Mermidons, iya ginpadala kag ginpangunahan ni Patruklos. Bangod kon sirum ang mga hangaway nagauntat man sa pag-ilinaway agud magpahuway, ina ang kabangdanan nga sia karon ang ara sa guwa sang iya tolda nga nagahulat sa pagbalik ni Patruklos, ang iya labing mahirup nga abyan nga gikan sa patag-awayan!
Wala pa gid magdugay, may nalantawan si Akiles nga nagapadulong sa iya tolda. Nagtindog sia agud sugaton ini sa paglaum nga si Patruklos ang nagapadulong. Apang sang malapit na ini, sa baylo nga si Patruklos si Antilukos and iya nakita, ang hangaway nga anak sang tigulang nga si Nestor! Si Antikulos ang ginsugo ni Nestor nga magpatunda kay Akiles gilayon sanglit madasig pa ini sa isa ka usa kon magdalagan! Kag sang makita si Akiles nga ara sa guwa sang iya tolda, hambal ni Antikulos:
"Masubo nga balita para sa imo, Akiles! Ang imo mahirup nga abyan, si Patruklos, ang nalutos ni Hector sa inaway! Kag ang imo mga kagamitan kag hinganiban sa inaway ang ginpangkuha ni Hector!"
Daw indi man makapati si Akiles sa iya nabatian nga malutos ni Hector si Pattruklos nga iya mahirup nga abyan ilabi pa nga kaupod sini ang mga Mermidons nga mga hanas nga hangaway kag suksok sini ang iya mga pinasahi nga mga kagamitan sa inaway! "A, basta, may isa gid ka immortal nga nagluib kay Patruklos!" nagahalayaon si Akiles nga nagahambal. Nagasamo ang iya kaakig kag kasubo sa dinangatan sang iya labing mahirup nga abyan!
Tubtub nga ang pag-ugayong ni Akiles naglambot didto sa iya iloy nga nimpa nga si Tetis nga didto nagapuyo sa madalum nga lungib sa kaidadalman sang kadagatan! Nabatian ni Tetis ang matunog kag masakit nga ugayong sang iya pinalangga nga anak! Gilayon ini nga naghimos maglakat agud kadtoan ang iya anak kag haganhaganon ang iya sini kalisud!
Sang makita ni Akiles ang iloy nga nagsampot sa iya tolda, liwat ini nga nagpanganduhoy sing masinakiton. "Iloy ko nga Tetis, sigihon ko ang paglikdo sining kasakitan nga kaangay kabug-at sang kalibutan tubtub nga indi ko matimalos ang kamatayon sang labing mahirup ko nga abyan, si Patruklos!"
Pagkabati ni Tetis sa masinakiton nga mga panganduhoy sang iya anak nga Akiles, sia man ang nagbulos sa paghibi! Apang ang ginahibi sang iya iloy sanglit nahibal-an na sini gikan sa isaka tagna, nga matapos nga si patruklos ang mapatay, masunod man nga mapatay amo si Akiles, ang iya pinalangga nga anak. Karon indi na gid mapaiway ang tagna sanglit karon indi naman si Akiles mapunggan nga magaupod sa inaway batok samga hangaway sang Troy ilabi na gid kay Hector agud itimalus ang kamatayon sang iya labing mahirup nga abyan.
Luyag gid kuntani ni Tetis nga taguon kay Akiles ang ini nga tagna tuhoy sa iya kamatayon sa tion nga indi ini magpaiway sa pagpakig-away batok sa mga hangaway sang Troy! Apang nagsulod man sa pensar ni Tetis sang ulihi tion na ini nga iya isugid kay Akiles ang tagna tuhoy sa iya kamatayon. Sang ini ang ang mahibal-an ni Akiles, hambal sini:
"Iloy ko nga Tetis, batunon ko kon amo gid man ina ang tagna sa akon. Kon ina gid man ang tagna, ayhan nagakabagay gid man ina nga matabo sa akon kay wala man lang ako magbulig sa akon mga kaupod sang sila ang nagakinahanglan sang akon bulig!
"Apang sa waay pa mag-abot ang akon tagna, patyon ko gid anay ang nagpatay sa akon pinalangga nga abyan, si Patruklos! Kag pagkatapos nga akon sia mapatay, hulaton ko ang pag-abot sang akon kamatayon!"
Sang hana nga maglakat na si Akiles padulong sa patag-awayan, ginhawiran ini ni tetis nga iloy. Nakita sini nga wala sing bisan ano nga armas ang anak sanglit ang mga kagamitan sini sa inaway nga iya ginpasuksok kay Patruklos, ang ginkuha tanan ni Hector sang iya mapatay si Patruklos. Hambal ni Tetis:
"Akiles, pinalangga ko nga anak, pensara anay, malakat ka kag magkadto sa inaway nga bisan armas, wala ikaw? Hulata nga mag-aga kay subong gid dayon, makadto ako sa diyos nga si Bulkan didto sa ibabaw sang Olimpus kag pabuhatan ko ikaw sing mga armas nga imo gamiton sa inaway! Mga armas nga labaw pa sa tanan nga armas diri sa kalibutan!
PADAYUNON