SI DOMING KON MAGHIGUGMA

Sinulatan sadto ni R.G. Tabuzares

NAGPISIK si Doming sang mabatyagan niya nga may nagtapak sang iya tiil. Kadungan sadto, may nabatian sia nga hinurungkadol nga daw ginpilak sa ganhaan. Nagpukway si Doming kag natalupangdan niya nga sa idalum gali sia sang dapog magtulog ka gang iya till nagabalabag sa alagyan, gani nasadsad ini sang iya iloy sang mag-agi ini agud magsag-ob sa bubon.
Nakita gid ni Doming nga sumalida paidalum ang iya iloy, kasunod ang lata nga salag-uban. Nagabarak ang pamuyayaw sang iloy samtang nagapakadto sa bubon.
“Doming, bugtaw na kag ilawig na ang imo karbaw,” malulo gihapon ang tingog sang iya iloy bisan nagakiangkiang ini tungod sang iya pagkahulog sa hagdan.
Ginmuklat lang ni Doming ang iya mata kag liwat magpiyong. Tapos na gali sing sag-ob ang iya iloy. . . kag liwat naman kuntani nga mapabagrong sang helikopter sang mamukaw ang iya iloy.
“Las siete na, tama na ina nga tulog!” matigdas na ang tingog sang iloy.
“Karon lang kay nagalingin pa ang akon ulo. . . a, huo, mabangon na ako, nagpalak si Doming kay nabatyagan niya nga tinurasok sia sang iloy.
“Amo ina ang bunga sang pagkahubog-hubog mo kon gab-i! Kadamo sang obra diri daw waay ka lang kahibalo!” kag sinundan pa ato sang malawig nga pasada.
Nagaduyogduyog nga bumangon si Doming kag manaog agud ilawig ang iya karbaw.
Pagbalik niya sa balay, namial sia kag magsag-ob.
Nadumduman niya ang natabu kagab-i. Nag-ininum sila sa tianggi nanday Tio Berong. Sia gid ang natam-an ka hubog. Daw nagalibot ang tanan nga pagkabutang. Kon piyungon niya ang iya mata. Kita gihapon niya ang paglibot sang kalibutan. Sa ila nga magkaupod, sia man lang ang natam-an sing gasto kag ambot kon paano sia nakapauli. Diutayan pa sila makakita sing away samtang nagaininum sila kay makursonadahan nila ang isa ka grupo nga daw may kursonada man kay Elya nga anak ni Tio Berong – ang maanyag nga lin-ay sa ila duog nga ginapangaluyagan ni Doming. Pila na abi ka gab-i nga wla gid sila sing mahimo sa grupo nga ini sa pagsugilanon kay Elya. Gani sang ulihi, kay ginahikayan sia sang kaupdanan, iya gig ginhingabot kag susoan sang sigarilyo sa likod ang nagatikal kay Elya. Nasunog ang bayu sang tao ka gang tiyabaw sini ginkakibot sang pila ka katupad nga natulugan na. Matuk-apanay na kuntani sila, apang maabik nga pumatunga si Tio Berong. Si Doming, nangayo man sing pasaylo nga , kuno waay niya paghungda. Si Tio Berong nakabati sing sugilanon gikan sa ila nga kaingod kay gab-i na kuno, waay pa manirado. Waay gid magsabat si Tio Berong pero masakit ang iya tulok kay Doming.
Sa ila grupo, si Doming man lang ang daw mabuang kay Elya. Madamo na nga paagi. Madamo na nga paagi ang iya nahimo agud sumpungon ang iya nerbios, apang kon ara na sia sa atubang ni Elya, buisit gid – nagaatake ang iya nerbios kag ginhawa lang niya ka pugong nga indi makahambal kay Elya kag basi magkurog ang iya tingog. Daw intu lang sia pagbalikbalik sa tianggi kag daku na ang iya nagasto nga waay gid makahambal: husto lang magtulok kon nagatalikod ang lin-ay.
Sang magsingkal na ang silak sang adlaw, ginhukasan na ni Doming ang karbaw kag buy-an lang ini sa madabong nga hilamon sa kilid sang mais nanday Elya, kag gintukoy ang puno sang kamunsil sa diin, si Elya ka gang himata nagapasilong man. Bag-o man lang makatakas sanday Elya gikan sa pagpanghilamon sang ila mais. Nagatambihanay man lang ang ila uma ni Tio Berong.
Nag-untat ang masadya nga paghambalanay nanday Elya sang mag-abot si Doming. Sa gihapon, husto lang magtuloktulok si Doming sa lin-ay, pagkatapos magpungko sa duta kag didto ginpatuhoy ang panulok sa unhan. Ayhan nakamutik na kanday Elya sa hulag sang ulitao gani nagkuhitay sila kag magyuhumay.
“Pwe! Kalan-os ka baba mo, a! siguro waay ka gid gapanutbras!” Nagpusnga ang manghod nga lalaki ni Elya nga wala pahuway ang kupo sa likod ni Doming. Nahaklo gid niya ang ginhawa ni Doming. Nagluspad si Doming tungod sa kahuya. Nabatian niya ang hirihi nanday Elya. Nagtindog na lang si Doming kag magpalayo. Ginapakahuy-an gid sia pirme sang bata nga ini.
Nakapisik si Doming sang gikan sa unhan nagahuganas palapit sa ila nahamtangan si Tio Berong nga daw sinuhot sang damang sa ulo. Sa iya guya, akig ini.
Wala pahuway ang iya waras sang tabas nga bag-o lang nabaid. Kinulbaan si Doming, kag sa iya nakita, daw madalagan sia, daw indi. Napat-od niya nga sia gid ang ginatamod ni Tio Berong. . .pero gintulotimbang niya nga wala man sia sing atraso karon nga adlaw.
“Ang karbaw mo to nagaudak sang mais ko! A, karon linabu ta! Waay pa gani mapanggas ang mais ko nautangan ko na, ginapaharban mo pa!” nagaalagsik ang laway ni tio Berong samtang ginahanahana sang tabas si Doming.
Nahuy-an nga dumalagan si Doming agud dakpon ang iya karbaw. Nabilin sanday Elya nga nagautoy-utoy sing kadlaw.
“Sunlog!” himulungon ni Doming kay daw nagadamo ang iya atraso kanday Elya. Sang una ang iya karbaw nagtubog man sa tunga sang humay nanday Tio Berong nga malapit na lang kuntani magarab. Kon waay mabayari sang iya iloy ang nagkapierde nga humay, waay gid mag-untat ang balikbalik sa ila ni Tio Berong. Indi man makapalapit sa tianggi nila si Doming kay suno sa sugidsugid, ginadumtan sia nga tabson ni Tio Berong.
Nakaagi man nakabuhi ang iya karbaw kag didto gid magtadag sa linatag ni Elya. Hingagawon pa kuntani ni Doming nga tabugon ang karbaw agud indi makita ni Elya, pero amo amo man ang pag-ulhot ni Elya nga nagatabog sang baboy nga ila man ni Doming nga nag-ungad sa alogbati nila. Wala mahangpi ni Doming ang ginabururat-on si Elya samtang nagapamunpon sang linatag. Amo yadto ang ginhalinan sang indi nila paghangpanay ni Tio Berong. Nagapanglisik pirme ang mata sang tigulang kon magsugataay sila. Basta may hinarban ukon inungadan ang ila tanum, si Doming dayon ang han-an. Naglaum siguro si Tio Berong nga ginasunlog sia ni Doming kay iya gid sini nga tanum ang ginahingabot sang sapat ni Doming. Apang bisan amo na ining ginpakita nga kaakig ni Tio Berong, padayon man gihapon ang balikbalik ni Doming sa tianggi.
“O, diin ka naman makadto?” pamangkot sang ila iloy samtang nagaatubang sia sa salaming kag wala pahuway ang husay sang daw stil bras nga buhok.
“Si nanay man. . . siempre, kay single, mangita sang kadobol,” nagangisinga inatubang ang iloy. “Hapon naman karon kag waay man ako obrahon diri. . .”
“Basi kon madobol ang bokol mo karon? Tilawi bala pauli karon nga hubog. . .”
Daw sa waay lang nga tinalikdan ni Doming ang nagapurotikol nga iloy kag magdalandan panaog. Halin pa sang gamay sia, madamo na nga kasakitan ang naagyan ni Doming sa iya iloy. Apang ang tanan wala makaliwat sang ugali ni Doming nga usliton kag wala nagasapak sang obra. Tubtob karon ginapulopaagyan pa sia sang iya iloy apang kon makalugar sia dayon niya palayo, kag ang iya iloy nga indi makaantos nga madula sa iya panulok ang anak – tungod solo nga anak – ginapangita gid sia kag papulion.
Nagapulopanihol gid si Doming samtang nagapalapit sa tianggi naday Elya sang gulpe lang nga sumalida paggua ang baboy nga tinuk-apan sang manghod ni Elya sang binial. Waay gid makalikaw magsurip sa iya salakangan ang baboy. Nakausdang sa likod sang baboy si Doming kag wala gilayon makapanaog.
Sang mabatyagan sang baboy nga may nagsakay sa iya likod, naghuyab pa gid ini. Nagkalabilwa ang pugaran sang manok nanday Elya sang magsag-id ang ulo ni Doming.
Nagkalahapay ang ginapasandig ni Tio Berong nga mga binial. Nagkalaholbot ang palakabdan sang latoy. Samtang ang baboy padayon gihapon sa pagdalagan kag si Doming wala gihapon mahulog. Sang ulihi, ginsughot sia sang baboy sa tunukon nga kudal nanday Elya kag. . .didto sia ginrawit sa mangitungito nga turogban.
Madugay lang nga kapakapa ni Doming ugaling makabangon. Nagkaya gid abi sia sa turugban, nagsalop ang iya lawas. May natulon sia nga lutak.
Naghimulat sa pagtakas si Doming kag maghingagaw sa pagsugbo sa sapa nga indi gid man malayo sa balay nanday Elya. Sang makapanghugas na sia, dayon niya liso sa balay naday Elya. Nakita niya nga nagatuwad sing kadlaw ang mga tao samtang ginahilot ang ila tiyan – kaisip sa ila si Elya. Daw manginmatay si Doming sa kahuya. Siguro kaina pa nga tan-aw sa iya sang mga tao. Ngaa daw ginademalas gid sia sa atubang ni Elya? Tungod sa hitabu nga ini, mahimo nga wala na sia ginataha ni Elya – ang babae nga iya ginapakalangit na sia ang komedyante.
Huyhoy ang abaga nga pumauli si Doming kag gintuad sa iya iloy ang natabu. Pero tigaylo nga naluoy, nagakadlaw lang ang iya iloy. Kon sa bagay kaladlawan gid manang iya inabtan kaina.
Sugod sadto wala na magbalikbalik kanday Elya si Doming. Daku nga kahuya ang iya inagum kag mahimo nga himuon lang sia nga kaladlawan sa tianggi. Gin-antos na lang niya ang kahidlaw sa lin-ay. Ginapanan-aw na lang niya ang guya sini, ang tingog sini iya ginaaningal. Ang ila na lang uma amo ang iya ginaatubang kag kon wala sia sing ginabuhat sa ila uma, nagapakuribong lang sia sa ila balay kag magbasa. Sa ginpakita ni Doming, ginkalipay sing likum sang iya iloy tungod wala na ini sagad sing ugtas. Bisan ang bulobarkada ginbayaan na niya. Indi na sia pareho sang una nga kinahanglan pa pukawon kag haranahon sang buyayaw agud magkadto sa obra. Indi na sia pareho sang una nga nagapalidpalid kon mag-arado. Indi na sia katulad sang una nga ginakaagahan sa dalan nga nakatulog tungod sa kahulugbon. Sa isa ka pulong, ang iya hulag isa na ka talahaon – ini tanan ginhimo niya agud makuha ang igtalupangod sang lin-ay. Luyag niya nga sa liwat nila nga pagkitaay, liwan na ang Doming ang kaatubang sini.
Apang si Elya? May pagtamod ayhan sa iya si Elya? Daw wala? Wala gid sia sing nakita nga hulag sini nga may gusto ini sa iya! Kag kon pananglit magbag-o sia, may gusto ayhan sa iya ang lin-ay? Kon matuod nga may gusto sa iya si Elya kuntani pirme niya ini makita sa puno sang kamunsil nga ginapahuwayan sini kon manghilamon sang ila mais ukon maglibutlibot sang ila tanum nga ulotanon. Sugod sang mag-untat si Doming sa pagkadto sa tianggi, wala na niya makita ang lin-ay.
Adlaw sang pagpaluak nanday Elya sang ila mais. Madamo sing tao ka gang kamunsil nga ginapasilungan ni Elya kon manghilamon, amo ang masami nga ginatan-aw ni Doming. Ndi mahimo nga wala dira si Elya, kag sa madugay niya nga pagtan-aw, nakita niya si Elya nga nagapamanit sang mais nga ginatumpok diri. Masunson niya makita si Elya nga nagatulok sa iya nga ginasundan ini sang pagngisi. Nagabalikid man sa iya ang kaupdanan sini nga wala man pahuway ang ngisi. Daw sinulod sang panulay ang ulo ni Doming. Daw sia gid ang ginakadlawan! Isa ka katontohan ang iya naisipan. Makita gid ninyo, amo ini ang iya himulongon.
Pagkagab-i, sa tianggi nanday Elya tuman kasadya ang ila pagsugilanon. Madamo ang himata nila nga nag-alabot agud magbulig sing luak sing malapad nga kamaisan indi lang kay Tio Berong kundi sa katambi nila nga isunod man pagkatapos. Mga isa lang ka bulan indi pa matapois ang luak sa duog nga ini. Daw pangayaw ining kaatubang ni Elya. Kaina pa nga tikal sini ka gang lin-ay daw ginaganahan man mamati. Kon ang nagapamati ginaganahan, ang nagatikal ginaganahan man.
Hinali lang nga pumisik ang tao. Tumumbo. Didto pa gid sia maghugpa sa sabak ni Elya. Napuklid ang siya nga ginapungkuan sang lin-ay ka gang duha nagdumugay sa salog. Matagsing ang siyagit ni Elya. Napilpilan gid abi sia. Nagkinarankaran ang mga tao sa daku nga kakibot! Ang iban hinadlukan tungod ang laum nila may natabu nga lugusay.
Nag-abot man si Tio Berong nga ginabitbit ang bat sa besbol. Baw kaisog nga tao ba! Hamak mo manglugos bisan damo gatan-aw?
“Tonto ka, ngaa luguson mo ang anak ko. . . este ang anak sang asawa ko nga indi akon!” Kag linabadan ni Tio Berong ang likod sang tao. Katatlo ini magligid dala hilot sang iya likod. Tuyo ni Tio Berong nga pasagunsunan pa gid apang nagbangon si Elya kag kup-an ang amay.
“Wala, tay! Wala niya ako paglugusa!”
“Wala ko sia pag-anha. Nakibot lang ako kay may nagapanutsot sa gua!” pangatarungan man sang tao samtang nagahimulat sa pagbangon.
“Ano may nagapanutsot? Sin-o nga yawa ang. . .” nagkuha sang plaslayt si Tio Berong kag pasilakan ang likod sang tianggi. Nag-inggat ang mata ni Doming sang iguon sang silak sang plaslayt. Waay pa gali makahalin kag nagsal-ot ang iya tiil sa ulot sang dingding kag haligi sang tianggi. Nagtais na ang iya tiil sang palak apang indi gid sia makahalin. Ambot kon ano nga gatod nga sumulunod ang iya tiil diri.
“Aha! Halin sang una tubtob karon, pulos katontohan ang imo ginahimo sa amon. Halin karon kag tubtob sa katubtuban, kon indi masapar ang imo katontohan, daku ang mahalit sa amon!” kag hinabyog ni Tio Berong ang bat sa tiil ni Doming nga wala iya maipit. Gin-atras man ni Doming ang iya tiil ka gang dingding nga nagasipit sang iya tiil amo ang naigo. Nayupok ang dingding. Nagkalahulog ang baligya sa sulod. . . kag napalos ang tiil ni Doming. Maabtik nga sumirit si Doming ka gang ikaduha nga habyog ni Tio Berong didto gihapon umigo sa dingding.
Ang laum ni Doming hilway na sia. Sang magdalagan sia, nadumpog niya ang karbaw nga nagaluko. Pumisik ang sapat. Si Doming binalang sa unhan, sumablay sia sa kawyan, daw kabog nga nagkabitkabit. Nabatian nanday Tio Berong ang pagkalas sang kawayan. Maabtik ini nga inpasilakan kag padalagan nga pumalapit diri. Tinukbol ni Tio Berong sang bat si Doming. Makapila tukbulon si Doming ugaling mahulog. Hinayaw dayon ni Tio Berong ang bat sa tuyo nga tapuson si Doming, apang ginbuyotan sia sang tao, kag sa kakibot niya, pumalapit si Elya sa nagaligid nga si Doming kag ginbuligan nga makabangon. Wala sing may nakatingog sang agubayon ni Elya si Doming pasaka sbalay agud dapatan sang bulong. Husto lang sila magtan-aw sa duha.
“Ano abi kay ikaw. . . may gusto ka sa akon indi ka makahambal. . . ginapaagi mo lang sa tinonto, tani wala mo maabti ini,” pamasulon sang lin-ay kay Doming.
“Nahibal-an mo?” daw indi magpati si Doming.
“Madugay na,” daw hutik ang pulong sang lin-ay.
Daw nadula ang kasakit nga nabatyagan ni Doming. Yawir, may gusto man gali sa iya ang lin-ay kag nagahulat lang nga hambalan.
KATAPUSAN