IKAW LAMANG

Nobela ni Anay Gov. Conrado J. Norada

(Ika-47 NGA GUA)

NAKATANTAN na si Doktor Richard Merill sa panalgan sang sala sang balay. Nakahanda man sanday Gorio kag Saling labi na nga ginatawag sila ni Alma.
Ginpakilala ni Alma si Doktor Merill sa iya ginikanan. Amo ugaling kag magpat-ud ni Gorio nga isa gali ka ‘black’ si Doktor Merill.
Matinahuron si Doktor Merill. Napanilagan niya nga daw ginapanghimbisan sia sang mag-asawa. Ambot kon nakasayud ini sila na nagapangaluyag sia sa ila anak. Amo ini ang sumuhot sa iya ulo sadto nga tion. Kag daw indi mapahamtang ang doktor.
“Nagtawag ako kaina sa imo, Alma,” nahambal sa mationtion ni Doktor Merill.
“Sa diin ikaw magtawag?” usisa man ni Alma nga daw nakibot sa pasayud sang doktor.
Nakauklo si Saling. Sa wala sing duhadoha, basulon gid sia ni Alma bangod nga wala niya ini mapahibalo nga nag-abot si Doktor Merill sa Bacolod kag nakatawag sa asyenda.
“Gikan sa otel. . . sa akon gid pag-abot sa Bacolod,” sabat sang doktor.
Maabtik nga nagtindug si Saling nga daw nahadluk nga pamangkuton ni Alma kon sin-o ang nagsabat sang magtawag ini sa asyenda.
“Ako ang nakasabat sang panawag ni Doktor Merill,” pasayud ni Saling.
Tinulok ni Alma ang iya iloy sing makadali apang wala sia magpakita nga naakig bangod nga wala sia pagpahibalua ni Saling nga nagpanawag ang doktor. Hinunuo nga nagyuhum ang dalaga kag balikon si Doktor Merill.
“Sa idalum ako. . . sa hardin sang magtawag ikaw,” balibad ni Alma.
Daw maumpawan ang pamatyagon ni Saling. Gintabunan ni Alma ang iya kakulangan. Bisan si Gorio nahaw-asan man.
“Mahanda ako sang pamahaw mo, doktor,” nahambal sa ulihi ni Alma nga nagtindug agud makakadto sa kusina.
Apang. . .
“Nakapamahaw na ako, Alma,” sabat sang doktor. “Nauyonan ko man ang digamo diri sa otel ninyo sa Bacolod.”
Nakadulog ang dalaga. Nagtinulokay ang anak kag ang iloy. Wala sila sing nadumdoman nga itanyag sa ila bisita sa amo nga tion.
“Prutas lang, Alma,” si Gorio ang nakatugda.
“Aba, huo. . .” pasugot ni Alma nga gintulok si Doktor Merill.
“Maluyagan mo ang mga prutas diri sa Negros doktor.”
Nagtango na lang si Doktor Merill. Malaw-ay man nga balibaran niya ang bisan ano nga ginatanyag sang tagbalay sa iya. gani, lumakat sanday Gorio kag Saling agud mahanda ang prutas.
“Mabakud pa ang imo amay kag iloy, Alma,” nahambal sang doktor.
“Mabakud ina sila sanglit mga trabahador,” tambing ni Alma.
“Daw ano kalapad sini nga asyenda. Kon alang-alang lang ang ila panglawas kag binubuot, nabayaan na nila ini nga trabaho.”
“Asyenda ini sa tubo, indi bala?” padayon sang doktor nga daw nagapakita sing interes sa pangabuhi nanday Alma sa Negros.
“Huo. Amo ini ang palangabuhian sang bug-os nga Negros,” pahayag sang dalaga.
Nagtindug si Doktor Merill nga nagatangotango. Nagpalapit sia sa bukas nga bintana kag maggwa sa luas. Napilitan si Alma magsunod tubtob nga nagtupad sia sa doktor.
“Katahum sang tindug sang tubo ninyo,” nahambal sang doktor.
Nakayuhum ang dalaga. May simbug ini nga kaham-ot. Daw indi sia magpati nga mawili si Doktor Merill sa katubohan. Wala man sing katubohan ang San Francisco.
“Wala ako maghunahona nga mangungoma man ikaw sa tubo, doktor,” daw lahug nga sugpon ni Alma.
Nakalamho sing mahinay si Doktor Merill. Binalikid si Alma kag tulukon ini sa mga mata.
“Sa amon sinapul sa Honolulu, nakita ko ang malapad nga mga katubohan. . . kag sang makabakasyon ako sa Cuba, lunsay katubohan lang kag tabako ang nakita ko sa halus magtimbang sang mga dalan,” sabat sang doktor.
Wala makatingog ang dalaga. Daw maathag kag matuod man ang paathag sang doktor.
Kag. . .
“Daw ginatulod gid ako sang akon kapalaran sa mga duog sang katubohan!” sugpon ni Doktor Merill.
Nahangpan gilayon ni Alma ang buot hambalon ni Doktor Merill. Nagliso ang dalaga agud makatulok sa kapalaran sang katubohan wala sapayan nga ginatulok pa sia gihapon sang doktor.
“Siguro maluyagan ko ang pangabuhi sa asyenda labi na kon ang asyenda ari sa Negros,” padayon ni Doktor Merill nga nian nagbuylog sa pagtulok sa katubohan.
Sa hinali, nadumdoman ni Alma nga indi sila ang tunay nga tag-iya sang asyenda. Kag nadumdoman niya si Danilo Gonzaga. Nanumbalik sa hinali ang kamatuoran sang iya kahimtangan. Nagamabdus sia. Si Danilo ang amay.
Nagkurog sing hinali ang lawas ni Alma Valdes. Tumalikod sia sa gawahan nga wala sing hulohambal. Natingala si Doktor Merill. “O, ari na ang mga prutas, Alma,” pasayud ni Saling nga nagabitbit sang isa ka tray nga napuno sing bungang’ kahoy.
Maayo lang kay umabot si Saling. Nakaginhawa sing halog si Alma. Kuntani napilitan ang dalaga magtampad kay Doktor Merill nga ang asyenda indi ila. Kuntani napilitan sia magtuad nga si Danilo Gonzaga ang tunay nga tag-iya sang asyenda kag sila mga tinao lamang ni Danilo.
Ambot kon ano ang masunod nga hitabu kon gintuad ini ni Alma. Daw halukan ni Alma ang iya iloy nga amo ang nagluwas sa daku nga kahuy-anan sang panimalay.
Nanamitan si Doktor Merill sang prutas nga gin-aman sa iya sang panimalay Valdes. May chico, may paho, may atis, may saging nga dulce eternal, may pinya. Nalipatan sa hinali ang asyenda. . . ang katubohan. . . si Danilo Gonzaga.
“Sa diin ikaw nga otel nagadayon, doktor?” usisa man ni Gorio sa ulihi sang makabalik ang mag-asawa sa sala.
“Sa Sea Breeze,” sabat sang doktor. “Maayo kag matinlo nga otel.”
“Makapila nab ala ikaw makaduaw sa Pilipinas?” tugda ni Saling nga indi man magpaulihi.
“Amo pa lang ini sia makakari sa Pilipinas, nanay,” si Alma ang nagsabat.
Nakayuhum si Doktor Merill. Daw nahangpan niya ang buot silingon sang pamangkot sang iloy ni Alma. Ginahaum niya nga natingala si Saling kon tungod sa ano nga daw wala sia mabudlayi sa pagtultol sang asyenda sa Negros.
“Sa wala pa ako makakari, nakigsapul anay ako sa mga kaupdanan ni Alma sa San Francisco ,” pasayud sang doktor sa mag-asawa. “Sila ang nagtudlo sa akon kon sa diin ako madayon sa Manila kag kon paano nga makapadayon ako sa Bacolod.”
Tubtob si Alma daw bumatyag man sang mga tinaga sang doktor. Nadumdoman niya ang iya mga kaupdanan sa apartment. Ang tatlo ka Pinay nga mga narses nga katulad niya. Daw nahidlaw man sia sa ila.
Samtang. . .
Sa amo man nga tion, nagagawad man si Danilo Gonzaga snag tiket sa eroplano sa Sydney. Manoglupad sia sa Pilipinas. Magaagi ang iya eropano sa Singapore saw ala pa makahugpa sa Manila.
Ginatalana nga magahugpa ang eroplano nga Garuda Airlines nga pagasakyan ni Danilo sa Manila ikaduha nga adlaw.
Samtang. . .
Nagpahawid si Doktor Merill sa paniyaga sa asyenda. Sa mga sugilanon kag panghulag sang doktor, napat-ud sang mag-asawa ang katuyoan sini. Gani, daw naalang-alang sila sanglit wala nila mapat-ud kon ano gid ang binubuot sang ila anak.
“Mainit siguro, ang Pilipinas, doktor,” nahambal ni Gorio sang nagapaniyaga sila nga apat sa asyenda.
“Ang California wala sing yelo. . .ang klima kon sa mga binulan sang Hunyo tubtob sa Oktubre daw klima sang Pilipinas,” sabat sang doktor. “Daw sa San Francisco man ang pamatyagan ko diri.”
Tinulok ni Gorio ang iya asawa. Daw indi nila mapalas-ay si Doktor Merill. Daw magalawig ang negro sa Negros. Maayo lang kay nagbalik ang doktor sa otel sa tapos makapaniyaga.
“Apang mabalik ako karon sa gab-i, Alma,” patimaan pa ni Doktor Merill.
Wala makapamatul ang dalaga. Bisan ang mag-asawa wala makatingog. Bastos sila kon balibaran nila ang doktor. Labot pa, naghalin pa ini sa Amerika lamang nga makaduaw kay Alma sa Pilipinas.
Sang malumbos na si Doktor Merill, ginpisa-pisa sang mag-asawa ang ila anak natungod kay Doktor Merill. Ginsaysay man ni Alma ang tanan nga wala sing lipudlipod.
“Kon amo, mangasawa gid sia sa imo,” sulit ni Gorio nga daw indi magpati nga matabu ini sa ila panimalay.
“Huo, tatay. Nagtapat ina sia sa akon sang sa San Francisco pa ako,” tampad ni Alma.
“O, ti, ano ang sabat mo sa iya. . .ngaa nga nag-apas sia diri sa Pilipinas?” sal-ot ni Saling nga daw ginkarat.
“Ano pa? Gintampad ko sia nga wala pa ina nga bagay magsulod sa akon isip,” sabat ni Alma.
“Apang, tampara kami, Alma. . .” sugpon ni Gorio. “Paano ang pagtamud mo sa iya?”
“Maayo sia nga tao. . . sampaton nga manogbulong. . . mabinuligon kag dungganon man ang iya sina panimalay sa Amerika,” sabat ni Alma.
“Bisan nga nagamabdus na ikaw bangod kay Danilo, handa pa ina si doktor sa imo?” daw indi gid maributay si Saling.
“Huo, nanay,” sabat ni Alma. “Kag handa man sia maghatag sang iya ngalan kag apelyido sa lapsag kon mabun-ag ini.
Nagtulokay ang mag-asawa. Tumalagsahon matuod nga lalaki ini si Doktor Merill.
“Apang, Alma , si Senyorito Danilo handa man magpangasawa sa imo kag maghatag sang iya ngalan kag tana sa iya anak,” tugda ni Gorio nga nagaapin gid kay Danilo Gonzaga.
“Kag kilala naton sing suod si Danilo, Alma,” sugpon ni Saling.
Gintulok ni Alma ang iya amay kag iloy.
“Indi pa ako magpamana!” Daw pamatbat sang hukom ang tingog ni Alma Valdes.
Naurongan si Gorio kag si Saling. Nagbalhin matuod ang kalibutan. bisan si Alma nagbalhin sa iya pamatasan. Amo bala ini ang matuod nga pangabuhi sa Amerika karon nga mga inadlaw?
PADAYUNON