ANG BABAYE SA LUNOK

Ni Maria Luisa Defante-Gibraltar

SA salamputan sang barangay nanday Ispin, may isa ka daku nga lunok nga napalibutan sang mga kahuykahoy kag madamo nga mga gamhon. Sa palibot sang daku nga puno, wala sang pamalay nga makit-an tungod ang mga tumandok sa sini nga duog nahadlok sa palhi kuno nga kahoy.
“Indi gid ako magpatindog sang balay malapit sa lunok. Bisan ihatag pa sa akon ang duta,” hambal ni Berto nga amigo ni Ispin.
“Ako amo man. Maagwanta kami didto sa nagaginutok nga pamalay, indi lang dira malapit sa puno sang lunok. Maayo ina kay malayo sa mga tamawo nga nagapuyo dira,” sabat ni Edgar nga ila isa pa ka barkada.
“Nga daan madamo na ang nagasugid nga nakakita sang tamawo dira sa lunok nga ina,” si Berto.
Ang balay nga pinakamalapiy sa lunok amo gid ang ila nanday Ispin. Ayhan mga kuarenta metros ang antad sini sa ila puluy-an.
“Mare Intang, wala gid kamo sang natalupangdan sa lunok nga ina kay kamo ang pinakamalapit nga nagapuyo dira?” usisa ni Tya Iska nga kumare ni Tya Intang. Maninay sia ni Ispin sa bunyag. Ang puluy-an niya didto sa pinakapunta nga bahin sang barangay nga malayo sa lunok.”Ano nga wala, Mare man? May ara gid e. Madamo. Ugaling kon sugiran ko ikaw, silingon mo nga himuhimo ko lang ang tanan.”
“Ay, tuod gid man, Mare? May ara gid man gali nga kamalamalahan nga inyo natalupangdan sa puno?” Nagmudlat ang mga mata ni Tya Iska nga interesado gid sa ginsabat sang kumare. “Ano abi Mare?”
“Ay, Mare Iska, may mga gab-i nga makapanimaho kami sing mahumot nga pagkaon dira sa lunok. Kag pagkatapos sina, mabatian namon ang linagatik sang kubyertos nga daw may nagakinaon gid. Kag may matahom nga lalantunon nga amon mabatian gikan dira sa lunok.”
“Maathag gid, Mare Intang?” Daw nagligbos ang balahibo ni Kumare niya Iska.
“Huo, Mare. Bisan malayo man gawa ang lunok sa amon pero maathag namon nga mabatian kon malinong na ang gab-i. Kon kaisa gani amon man mabatian ang hinibi sang mga bata. Subong bala nga may mga bata nga magagmay nga nagapuyo dira sa lunok.”
“Matuod Mare?” kag nagdugang ang mudlat sang mga mata ni Tya Iska. Ang mga nabatian sang panimalay ni Ispin sa puno sang lunok kon alang-alang na ang oras sa gab-i. Kag sa masami nagadinalagan sila palayo sa amo nga duog.
Si Ispin, maambong nga ulitawo nga nagapanuigon sang 23 anyos kag bugtong nga anak nanday Tya Intang kag Tyo Itik. But-anan sia nga ulitawo ka amo na ang nagauma sang ila lima ka malapad nga kahon sang talamnan nga pinanubli pa ni Tatay niya sa mga ginikanan sini. Bangod maluya na si Tyo Itik, sa abaga na matuod ni Ispin natus-on ang tanan nga mga buluhaton sa uma. Ang mabudlay ka yang lima ka kahon nila nga talamnan dira gid nahamtang sa ingod sang lunok.
“Magpauli ka lang sang temprano kon nagaobra ka sa aton uma, anak,” perme nga bilin ni Tya Intang.
“Toto, nungka ka gid magpaabot sang dulom dira ha? Mabudlay na kon hampangan ka sang mga maligno nga ara dira nagapuyo,” panugyan man ni Tatay niya sang magsugod na si Ispin sa pagtrabaho sang talamnan gikan kay Tatay niya.
“Kon sa bagay wala ako nagapati sinang mga mulumaligno nga ina, Nay.”
“Ay, abaw, Toto, wala kami nagalahog ni Tatay mo ha? Indi bala nga kita gid nga tatlo ang masunson makahaklo sang mahumot nga linuto gikan dira sa lunok?”
“Matuod ina, anak. Ginapahanumdom ka lang namon ni Nanay mo nga maghalong kay basi kon ikaw ang ila makursunadahan dira,” sugpon sang amay.
“Sige Nay, Tay, sundon ko ang panugyan ninyo sa akon.”
Madasig nga nakalipas ang isa ka tuig nga si ispin na ang nagauma sang ila talamnan. Pero wala man sia sang kamalamalahan nga natalupangdan sa puno sang lunok. Ginsunod niya ang bilin sang mga ginikanan. Aga pa sia nagapauma kag bag-o mag-orasyon, nagapauli na sia.
Tubtob isa ka hapon nga masako sia sa pagpanghilamon sang iya panggas. Maga-ikatlo pa lang sadto sang hapon pero ginsulay niya ang nagatagiti nga init tungod madamo gid ang hilamon sa iya talamnan. Malawig nga ginutlo ang nagligad kag nagbanga gid sia sa iya ginahikot sang…
“Hello, good afternoon,” tingog sang isa ka babaye ang nakapatungkaaw kay Ispin.
Gulpe sia nakatindog kag nagsugata sang iya panulok ang isa ka matahom kag moderno nga babaye nga nagayuhum sa iya samtang nagatindog sa kahon sang talamnan malapit sa nahamtangan ni Ispin.
“Ma-maayong ha-hapon man.” pitla nga natuaw ni Ispin sang makita amg matahom nga babaye, “Ma-may ma-mabulig ba-bala ako sa imo?”
“Wala gid man. Ugaling tagsa ka adlaw makita ko ikaw nga nagatrabaho diri sa imo talamnan,” malulo nga sabat sang babaye nga nagyuhum sang tuman katam-is kay Ispin.
“Na-nakita mo a-ako?” Nakibot gid si Ispin. “Nga-ngaa di-diin ka nagaestar?” nagapinitla man gihapon nga usisa ni Ispin.
“Diri lang.”
“Di-diri lang? Pe-pero bag-o ko lang i-ikaw makita diri a.”
“Ikaw imo e. Pero akon perme ko ikaw makita diri sa inyo talamnan. Mapisan ka gid kaayo.”
“Ano?” Nangligbos ang balahibo nga tuaw ni Ispin.
“Kag perme ko man makita sa inyo balay. Mabuot ka gid nga anak kag mabunuligon sa imo mga ginikanan. Perme ko ikaw makita nga nagabulig ka kay Nanay mo sa mga buluhaton sa inyo balay,” padayon sang matahom kag lamharon nga babaye nga ayhan kaidad lang ni Ispin.
“Ano?” liwat nga natuaw ni Ispin nga daw natagban sang ispiritu.
“Huo. Nagadayaw gid ako sa imo kay mapisan ka kaayo. Bulahan gid sila nanday Tatay kag Nanay mo sa imo. Sige, ha? Malakat na ako. May bisita pa ako sa balay e,” kag nagtalikod gilayon ang matahom nga babaye saw ala pa makasabat si Ispin.
“Ay, diin bala sia nagsuhot nga hinali lang sia nadula?” kag naghulong-hulonh si Ispin nga daw ginatahop ang dughan sa kakulba. Naglibog gid ang iya ulo sa hinali nga pagkadula sa iya panulok sadtong matahom nga babaye.
“Siling niya, taga-diri sia pero pangayaw sia sa akon panulok. Kag kilala niya ako. Perme kuno niya ako makita diri sa uma kag sa amon paluy-an. Sin-o gid bala sia?” naglibog ang ulo ni Ispin.
Madasig nga naghimos si Ispin agod makapauli. Malain ang iya panagupnop. Basi ini na ang tawo nga ginasiling nanday Tatay kag Nanay niya.
“Ano?” Matahom nga babaye kag lamharon pa? Kag diri lang sia nagapuyo?”
“Huo, Nay. Dira sia nadula sa puno sang linok. Nakita ko gid.”
“Anak, basi tamayo na ato ang nagpakita sa imo.”
“Intang, basi indi man. May tamawo bala nga moderno kag nag-good afternoon pa sa anak mo. May tamawo bala nga naga-ingles?”
“Huo, Itik, No? Huu, basi sin-o lang ato. Seguro indi ato tamawo kay nagpakita sia sa anak mo nga masanag pa ang adlaw.”
“Pero Nay, siling niya, diri lang sia nagapuyo malapit sa aton. Basis a lunok kay pagtupad niya diri, nadula sia dayon,” puis ni Ispin.
“Basi nakalabay lang sa tupad sang aton uma, anak. Indi ato seguro tamawo kay adlaw pa kaayo kag nagpakita sia. Kag moderno kaayo. Paano sia mangintamawo?”
Naghipos na lang si Ispin pero naglibog sa iya ulo. Sa iya pensar, nagapati sia nga tamawo gid atong nagbugno sa iya sa talamnan.
Sang masunod nga hapon, nagapanghilamon man gihapon si Ispin sang…
“Hello, Ispin. Good afternoon. Ari na ako.”
Nakatiskog sa pagtindog si Ispin. Nakibot gid sia.
“I-ikaw? Wa-wala a-ako makabatyag sang imo pagpalapit,” natusngaw sang ulitawo nga nagtulok sang maturisok sa matahom nga babaye nga sa amo nga tion, naka-halter sang pula kag naka-above the knee. Tuman sa iya katahom. Nakapanagitlon si Ispin.
“Mestisa Katsila. Nagapugati sia sa silak sang adlaw. Kag laga ang iya buhok. Tamawo gid siguro sia,” ang maabtik nga nagsulod sa hunahuna ni Ispin.
“Matuod inang ginasuspetso mo sa akon, Ispin,” hambal sang babaye nga napaktan ang ginahunahuna sang ulitawo nga mangunguma.
“Ano?” liwat nakatiskog si Ispin. Kon amo, matuod gid. Tamawo gid ining iya ginaatubang. Pero wala man gin-abot sang kakulba si Ispin. Sa kamatuoran gani, daw indi sia ayawan tulok sa matahom kaayo nga kaatubang. Pierde ang mga Pinay nga mga artista kon katahom ang pagahambalan.
“Pero indi ka magkahadlok sa akon. Mabuot kami nga mga tamawo. Sa kamatuoran gani, naluyag ako sa imo,” hambal sang tamawo sa lunok.
“Ano? A-ano ang buot mo silingon?”
“Naluyag ako sa imo. Dugay ko na ikaw nakilala kay magkaingod lang ang aton puluy-an.”
“Ano?” liwat natusngaw ni Ispin nga nangligbos ang bug-os nga lawas kag nagkubakuba sang mabaskog ang dughan.
“Ugaling kalaslon na ako. Ang nobyo ko ang ginsiling ko nga bisita ko kahapon kag nag-abot sia agod mahambalan ang amon kasal.”
“Ano?” liwat nahambal ni Ispin. Daw tinaga lang nga ano ang iya natusngaw sa atubang sang matahom nga babaye.
“Bisan naluyag ako sa imo, indi man gihapon mahimo kay indi gid kita bagay sa isa kag isa.”
“A-ano?” Nga-ngaa?” natusngaw ni Ispin.
“Tungod gani kay tamawo ako. Kag dira kami nagapuyo sa akon mga ginikanan sa daku nga lunok.”
“Kon amo, matuod gid man nga dira kamo nagapuyo?” daw ginatahop sa kakulba ang dughan ni Ispin.
“Huo.Ina gani kon ngaa nakilala ko gid ikaw kay madugay na kita nga magkasilingan.”
“A-ano?” kag nagdugang ang pagpanaligbos sang lawas ni Ispin.
KATAPUSAN