IKAW LAMANG

Nobela ni Anay Gov. Conrado J. Norada

(Ika-47 NGA GUA)

NAKATANTAN na si Doktor Richard Merill sa panalgan sang sala sang balay. Nakahanda man sanday Gorio kag Saling labi na nga ginatawag sila ni Alma.
Ginpakilala ni Alma si Doktor Merill sa iya ginikanan. Amo ugaling kag magpat-ud ni Gorio nga isa gali ka ‘black’ si Doktor Merill.
Matinahuron si Doktor Merill. Napanilagan niya nga daw ginapanghimbisan sia sang mag-asawa. Ambot kon nakasayud ini sila na nagapangaluyag sia sa ila anak. Amo ini ang sumuhot sa iya ulo sadto nga tion. Kag daw indi mapahamtang ang doktor.
“Nagtawag ako kaina sa imo, Alma,” nahambal sa mationtion ni Doktor Merill.
“Sa diin ikaw magtawag?” usisa man ni Alma nga daw nakibot sa pasayud sang doktor.
Nakauklo si Saling. Sa wala sing duhadoha, basulon gid sia ni Alma bangod nga wala niya ini mapahibalo nga nag-abot si Doktor Merill sa Bacolod kag nakatawag sa asyenda.
“Gikan sa otel. . . sa akon gid pag-abot sa Bacolod,” sabat sang doktor.
Maabtik nga nagtindug si Saling nga daw nahadluk nga pamangkuton ni Alma kon sin-o ang nagsabat sang magtawag ini sa asyenda.
“Ako ang nakasabat sang panawag ni Doktor Merill,” pasayud ni Saling.
Tinulok ni Alma ang iya iloy sing makadali apang wala sia magpakita nga naakig bangod nga wala sia pagpahibalua ni Saling nga nagpanawag ang doktor. Hinunuo nga nagyuhum ang dalaga kag balikon si Doktor Merill.
“Sa idalum ako. . . sa hardin sang magtawag ikaw,” balibad ni Alma.
Daw maumpawan ang pamatyagon ni Saling. Gintabunan ni Alma ang iya kakulangan. Bisan si Gorio nahaw-asan man.
“Mahanda ako sang pamahaw mo, doktor,” nahambal sa ulihi ni Alma nga nagtindug agud makakadto sa kusina.
Apang. . .
“Nakapamahaw na ako, Alma,” sabat sang doktor. “Nauyonan ko man ang digamo diri sa otel ninyo sa Bacolod.”
Nakadulog ang dalaga. Nagtinulokay ang anak kag ang iloy. Wala sila sing nadumdoman nga itanyag sa ila bisita sa amo nga tion.
“Prutas lang, Alma,” si Gorio ang nakatugda.
“Aba, huo. . .” pasugot ni Alma nga gintulok si Doktor Merill.
“Maluyagan mo ang mga prutas diri sa Negros doktor.”
Nagtango na lang si Doktor Merill. Malaw-ay man nga balibaran niya ang bisan ano nga ginatanyag sang tagbalay sa iya. gani, lumakat sanday Gorio kag Saling agud mahanda ang prutas.
“Mabakud pa ang imo amay kag iloy, Alma,” nahambal sang doktor.
“Mabakud ina sila sanglit mga trabahador,” tambing ni Alma.
“Daw ano kalapad sini nga asyenda. Kon alang-alang lang ang ila panglawas kag binubuot, nabayaan na nila ini nga trabaho.”
“Asyenda ini sa tubo, indi bala?” padayon sang doktor nga daw nagapakita sing interes sa pangabuhi nanday Alma sa Negros.
“Huo. Amo ini ang palangabuhian sang bug-os nga Negros,” pahayag sang dalaga.
Nagtindug si Doktor Merill nga nagatangotango. Nagpalapit sia sa bukas nga bintana kag maggwa sa luas. Napilitan si Alma magsunod tubtob nga nagtupad sia sa doktor.
“Katahum sang tindug sang tubo ninyo,” nahambal sang doktor.
Nakayuhum ang dalaga. May simbug ini nga kaham-ot. Daw indi sia magpati nga mawili si Doktor Merill sa katubohan. Wala man sing katubohan ang San Francisco.
“Wala ako maghunahona nga mangungoma man ikaw sa tubo, doktor,” daw lahug nga sugpon ni Alma.
Nakalamho sing mahinay si Doktor Merill. Binalikid si Alma kag tulukon ini sa mga mata.
“Sa amon sinapul sa Honolulu, nakita ko ang malapad nga mga katubohan. . . kag sang makabakasyon ako sa Cuba, lunsay katubohan lang kag tabako ang nakita ko sa halus magtimbang sang mga dalan,” sabat sang doktor.
Wala makatingog ang dalaga. Daw maathag kag matuod man ang paathag sang doktor.
Kag. . .
“Daw ginatulod gid ako sang akon kapalaran sa mga duog sang katubohan!” sugpon ni Doktor Merill.
Nahangpan gilayon ni Alma ang buot hambalon ni Doktor Merill. Nagliso ang dalaga agud makatulok sa kapalaran sang katubohan wala sapayan nga ginatulok pa sia gihapon sang doktor.
“Siguro maluyagan ko ang pangabuhi sa asyenda labi na kon ang asyenda ari sa Negros,” padayon ni Doktor Merill nga nian nagbuylog sa pagtulok sa katubohan.
Sa hinali, nadumdoman ni Alma nga indi sila ang tunay nga tag-iya sang asyenda. Kag nadumdoman niya si Danilo Gonzaga. Nanumbalik sa hinali ang kamatuoran sang iya kahimtangan. Nagamabdus sia. Si Danilo ang amay.
Nagkurog sing hinali ang lawas ni Alma Valdes. Tumalikod sia sa gawahan nga wala sing hulohambal. Natingala si Doktor Merill. “O, ari na ang mga prutas, Alma,” pasayud ni Saling nga nagabitbit sang isa ka tray nga napuno sing bungang’ kahoy.
Maayo lang kay umabot si Saling. Nakaginhawa sing halog si Alma. Kuntani napilitan ang dalaga magtampad kay Doktor Merill nga ang asyenda indi ila. Kuntani napilitan sia magtuad nga si Danilo Gonzaga ang tunay nga tag-iya sang asyenda kag sila mga tinao lamang ni Danilo.
Ambot kon ano ang masunod nga hitabu kon gintuad ini ni Alma. Daw halukan ni Alma ang iya iloy nga amo ang nagluwas sa daku nga kahuy-anan sang panimalay.
Nanamitan si Doktor Merill sang prutas nga gin-aman sa iya sang panimalay Valdes. May chico, may paho, may atis, may saging nga dulce eternal, may pinya. Nalipatan sa hinali ang asyenda. . . ang katubohan. . . si Danilo Gonzaga.
“Sa diin ikaw nga otel nagadayon, doktor?” usisa man ni Gorio sa ulihi sang makabalik ang mag-asawa sa sala.
“Sa Sea Breeze,” sabat sang doktor. “Maayo kag matinlo nga otel.”
“Makapila nab ala ikaw makaduaw sa Pilipinas?” tugda ni Saling nga indi man magpaulihi.
“Amo pa lang ini sia makakari sa Pilipinas, nanay,” si Alma ang nagsabat.
Nakayuhum si Doktor Merill. Daw nahangpan niya ang buot silingon sang pamangkot sang iloy ni Alma. Ginahaum niya nga natingala si Saling kon tungod sa ano nga daw wala sia mabudlayi sa pagtultol sang asyenda sa Negros.
“Sa wala pa ako makakari, nakigsapul anay ako sa mga kaupdanan ni Alma sa San Francisco ,” pasayud sang doktor sa mag-asawa. “Sila ang nagtudlo sa akon kon sa diin ako madayon sa Manila kag kon paano nga makapadayon ako sa Bacolod.”
Tubtob si Alma daw bumatyag man sang mga tinaga sang doktor. Nadumdoman niya ang iya mga kaupdanan sa apartment. Ang tatlo ka Pinay nga mga narses nga katulad niya. Daw nahidlaw man sia sa ila.
Samtang. . .
Sa amo man nga tion, nagagawad man si Danilo Gonzaga snag tiket sa eroplano sa Sydney. Manoglupad sia sa Pilipinas. Magaagi ang iya eropano sa Singapore saw ala pa makahugpa sa Manila.
Ginatalana nga magahugpa ang eroplano nga Garuda Airlines nga pagasakyan ni Danilo sa Manila ikaduha nga adlaw.
Samtang. . .
Nagpahawid si Doktor Merill sa paniyaga sa asyenda. Sa mga sugilanon kag panghulag sang doktor, napat-ud sang mag-asawa ang katuyoan sini. Gani, daw naalang-alang sila sanglit wala nila mapat-ud kon ano gid ang binubuot sang ila anak.
“Mainit siguro, ang Pilipinas, doktor,” nahambal ni Gorio sang nagapaniyaga sila nga apat sa asyenda.
“Ang California wala sing yelo. . .ang klima kon sa mga binulan sang Hunyo tubtob sa Oktubre daw klima sang Pilipinas,” sabat sang doktor. “Daw sa San Francisco man ang pamatyagan ko diri.”
Tinulok ni Gorio ang iya asawa. Daw indi nila mapalas-ay si Doktor Merill. Daw magalawig ang negro sa Negros. Maayo lang kay nagbalik ang doktor sa otel sa tapos makapaniyaga.
“Apang mabalik ako karon sa gab-i, Alma,” patimaan pa ni Doktor Merill.
Wala makapamatul ang dalaga. Bisan ang mag-asawa wala makatingog. Bastos sila kon balibaran nila ang doktor. Labot pa, naghalin pa ini sa Amerika lamang nga makaduaw kay Alma sa Pilipinas.
Sang malumbos na si Doktor Merill, ginpisa-pisa sang mag-asawa ang ila anak natungod kay Doktor Merill. Ginsaysay man ni Alma ang tanan nga wala sing lipudlipod.
“Kon amo, mangasawa gid sia sa imo,” sulit ni Gorio nga daw indi magpati nga matabu ini sa ila panimalay.
“Huo, tatay. Nagtapat ina sia sa akon sang sa San Francisco pa ako,” tampad ni Alma.
“O, ti, ano ang sabat mo sa iya. . .ngaa nga nag-apas sia diri sa Pilipinas?” sal-ot ni Saling nga daw ginkarat.
“Ano pa? Gintampad ko sia nga wala pa ina nga bagay magsulod sa akon isip,” sabat ni Alma.
“Apang, tampara kami, Alma. . .” sugpon ni Gorio. “Paano ang pagtamud mo sa iya?”
“Maayo sia nga tao. . . sampaton nga manogbulong. . . mabinuligon kag dungganon man ang iya sina panimalay sa Amerika,” sabat ni Alma.
“Bisan nga nagamabdus na ikaw bangod kay Danilo, handa pa ina si doktor sa imo?” daw indi gid maributay si Saling.
“Huo, nanay,” sabat ni Alma. “Kag handa man sia maghatag sang iya ngalan kag apelyido sa lapsag kon mabun-ag ini.
Nagtulokay ang mag-asawa. Tumalagsahon matuod nga lalaki ini si Doktor Merill.
“Apang, Alma , si Senyorito Danilo handa man magpangasawa sa imo kag maghatag sang iya ngalan kag tana sa iya anak,” tugda ni Gorio nga nagaapin gid kay Danilo Gonzaga.
“Kag kilala naton sing suod si Danilo, Alma,” sugpon ni Saling.
Gintulok ni Alma ang iya amay kag iloy.
“Indi pa ako magpamana!” Daw pamatbat sang hukom ang tingog ni Alma Valdes.
Naurongan si Gorio kag si Saling. Nagbalhin matuod ang kalibutan. bisan si Alma nagbalhin sa iya pamatasan. Amo bala ini ang matuod nga pangabuhi sa Amerika karon nga mga inadlaw?
PADAYUNON

FLEURDELIZA AMOR

Sinulatan ni Jon Escanlar

MATAHUM ang pula-budyaw nga ramag nga nangin duag sang kahapunanon. Isa ka kinaandan nga dagway sang nakatungkad nga may malahalon nga bahin sa kabuhi sang tao, ang kahulugan ka gang tinion sa pagdumdum sang kabuhi.
Sa isa ka naligwin nga karsada pakadto sa bungol nga banwa sang Barasig makit-an ang madasig nga pagburhot sang salakyan nga nagahingagaw sa destinasyon bag-o magtunod ang adlaw kag kag bag-o magtaob ang kadulom. Sa iya inagyan makit-an ang madabong nga tap-ok sang yab-ok sa batsihon nga dalan.
Isa sia sa mga pasahero sining ulihi nga biahe halin sa siudad sang Iloilo pakadto sa Barasig. Isa sia nga labi nga nalangkag sangsa sa tanan kag may daku nga katingala sa iya nakita sa dalan. Ayhan isa man sia nga may balatyagon sang nagalamod nga kalipay kag kasubo. Ina ang langkay nga balatyagon nga nagabayop sa iya dughan samtang nagadugang sang madasig nga pagkihad sang salakyan pakadto sa ila destinasyon.
Pasulod na sila sa banwa. Labi nian ang pagtaob sang kalangkag sa iya dughan. Ang pagbag-o sang dagway sang tanan nga dala sang moderno nga tubo sang panahon, ini ang dagway nga iya nakita pagkatapos sang walo ka tuig nga naglaog sia sa pagsunod sang ilahas nga dalamguhanon.
Ang mga dagway nga iya nakita naghatag sing katingala sa kaugalingon ka gang mga palamangkutanon kon bala kilala sia sining mga lamharon nga mga isbing nga katulad niya sadto sang sia magpahilayo. Kag isa ka masakit nga paghanduraw ang nag-igo sa iya. ang kapaslawan nga iya dala sang iya pagbalik, sia nga nangin dumalay-o sa iya kaugalingon nga banwa.
Dumulog ang salakyan sa terminal sa plasa. Nagdingkalas sia manaog. Inusoy ang dalan pakadto sa ila balay. Sa sina nabatyagan niya ang pagmag-an sang iya kaugalingon. Mahinay ang iya paglakat apang masaku ang daguob sang iya dughan ka gang pag-aninaw sang iya kahapon nga nangin kabangdanan sang paggumon sang iya kaisipan kag paghilas sang kaugalingon.
Mapait ang kahapon nga nagbalik sa iya handurawan. Isa sia nga naghandum sang bituon nga nag-agum lamang sang mga yab-ok gikan sa langit. Nakita niya ang iya kaugalingon nga gintib-ong sang iya mataas nga ambisyon sa ahat nga kahigayunan kag pilit sa panahon.
Walo na ka tuig ang nakaligad sang binayaan niya ang matahum kag malinong nga banwa sang Barasig. Wala pa sia sadto makatapos sang iya hayskol. Nangin malalison sia sa pangabay sang iya iloy nga tapuson anay niya ang iya pagtuon kag amat-amat naman nga magpadayon sang kinaadman sa koloehiyo sa siudad. Wala sia makahulat. Nadala sia sang kaibog sa abyan kag nahaylo sa pangabay nga magpa-Manila agud pangitaon ang nabilin nga utbong sang kapalaran. Sa pagpamatok sang iya iloy pilit sia nga naglayas. Nagpanglugayawan , nagpatuyang sang walo ka malawig nga mga tinuig tubtob nga naabot niya ang iya utbong, namat-od nga magpauli nga dala ang kapaslawan.
Magamay pa sila sang magtaliwan ang iya amay. Ang ila iloy ang nag-antos sa pagdala sang ila pagpangabuhi. Sang maglayas sia ang ila kamagulangan nga babae manogtapos na sang pagkamanunudlo. Ang ikaduha nga isa man ka babae sa ikatlo nga tuig sang komersyo. Ang iya kapid nga lalaki kasubong man niya nga manogtapos sa hayskol. Apat lamang sila nga mag-ululutod kag ginatingahaan gid sang ial iloy ang pagpadala sa ila tanan sa buluthoan halin sa kinitaan sini sa pagbolanta, kag masami gid nga kulang nga nagakinahanglan lamang sang ila pagbulig kag paghangop. Apang isa sia nga tuhay ang paghangop sa kahimtangan. Isa sia nga wala sing pag-antos kag paghulat sang tinion. Kag naglayas sia. Naabot niya ang ilahas nga siudad sang Manila. ina nga nakita niya ang katahum sang mga lasang tuhay sangsa iya ginakangilaran nga dalan sa Barasig. Apang likum sa iya ihibalo, ang mga tinago nga katalagman – ang mga ilahas nga hayop sang iya kasubong nga nagabantay sang tinion kag tinuga nga katulad niya.
Dinul-ong sia sang kapalaran sa balay sang manggaran nga mag-asawa. Isa sia sa mga kabulig. Wala man sing maayo nga nagakabagay ang iya tinapos sa buluthuon kundi sa guban sang mga kabulig. Amo ang una nga kahigayunan nga natilawan niya ang pangabuhi sang kabulig, ang pagpamugon sa iban nga tao.
Nabunyagan sang katalagman ang iya kaugalingon sang isa ka gab-i nabatyagan lamang niya ang palad sang iya baw-as nga amo ang nagahampang sa iya matibsol nga mga dughan. Nakabatyag sia sang kakugmat kag kahadlok apang nadulaan sang kabaskug sa pagsumpong sang paghingalit. Amo ang pamuno sang likum nga kaangtanan tubtob nga nakaabot sa ihibalo sang Reyna sang Panimalay. Amo ang pamuno sang ribok.
Tinabog sia.
Nakilala niya si Liza. Matahum. Makailima ang dagway nga napunihan sang mga malahalon nga alahas. Isa nga katapu sang mga pispis nga makahatag sang umalagi nga kalipay sa lalaki kabaylo sang bayad, gugma man ukon kuwarta. Kay Liza man niya nahibal-an ang tanan: nga ang iya kagayon isa ka manggad nga katumbas ang pangaku sang palaabuton.
Wala gid man magdugay sang mag-isa ang kalibutan nila ni Liza. Nag-upod sila sa apartment kag kaupod nga nagahulat sang tawag sa telepono, sa pagbaton sang mensahe sang maayo nga kapalaran. Nahibal-an niya nga sa tagsa ka ragingring nga iya mabatian kapihak ang kwarta, madasig ang kotse, malahalon nga pahumot kag romansa sang lalaki nga nagahulam sang kalipay.
Ini ang iya pangabuhi sa pila ka tuig nga nagligad. Ang iya dagway napuno sang linibo nga guya sang mga lalaki nga nagpatuyang sa iya. ang iya palibot napuno sang gahod kag wala sing kalinong. Kag kon ano kadasig niya nga pagakitaon ang kwarta amo man kadasig niya nga pagagastuhon. Nagpatuyang sia kag nalimtan ang iya ginhalinan sa paglaum nga wala na sing katapusan ang kalipay. Nagsala sia.
Wala gid man magdugay sang maduktan sia sang makatalagam nga balatian. Hinali nga nagtuhay ang dagway sang iya kalibutan. nag-abot ang tion nga iya ginakahadlokan. Ang hitabu nga wala sa iya isip sadto. Nabatyagan niya ang hinali nga pagsukot sang mga nagliligad kag hinali sia nagtigulang.
Sa amo nga kahimtangan nakilala niya si Myra. Ang babae nga wala sing tinuhay sa iya, sa dalamguhanon kag sa kauhaw sang hinali nga kapalaran.
Wala man sing tinuhay ang ila kahapon magluwas lamang nga si Myra isa ka tunay nga dagway sang kapaslawan. Wala na sia sang ginikanan kag mga kautoran.
“Mas maayo pa ang imo kahimtangan sangsa akon, Fleur,” masami nga nasambit ni Myra.
“Indi, Myr. . . pareho lamang. . .”
“Lain gid, Fleur. . . may iloy ka kag kautoran, samtang ako? Pagpauli mo sa inyo mabaton mo pa ang hakos kag pagpalangga sang imo iloy kag hakos sang imo kautoran. . .”
Nahuman ang pamat-od sa iya kaugalingon. Isa ka pinal nga pamat-od. Ang pagpauli nga dala ang kapaslawan kag paghinulsol. Ginhanda ang kaugalingon sa pag-atubang sang mapait nga kamatuoran.
Nakaginhawa sia sing malawig sang magsampot sa trangkahan sang ila balay. Katulad nga nakaabot sia sa destinasyon pagkatapos sang malawig nga biahe. Isa ka malalison nga anak nga ara nian nagbalik pagkatapos mahangpan ang kahulugan sang pagpangabuhi.
Tinuhoy sang iya panulok ang ila balay. Isa ka daku nga balay. Isa ka buhi nga handumanan sang nagtaliwan nila nga amay. Sa ibabaw nahibal-an niya ang kasadya sa pag-ulolugyon sang mga katapu, magluwas sa iya nga nagtalang sa ginsang-an.
Nagahilas ang iya lawas dala sang kalangkag kag kahuya apang pinilit ang kaugalingon nga magsaka. Nagtindog sing makadali sa ganhaan. Liwat nga naglabay sa iya kaisipan ang iya kaugalingon nga dagway, nagsal-ot ang kahadlok sing makadali lamang. Dayon nagsamray ang masadya nga kahapon sa iya kabuhi, isa ka handurawan. Ang kasadya nga iya nabatyagan sa amo nga balay sadto sang wala pa sia maglaog.
“Lain gid, Fleur. . . may iloy ka kag kautoran, samtang ako? Pagpauli mo sa inyo mabaton mo pa ang lubos nga pagplangga sang imo iloy kag hakos sang imo mga kautoran.”
Ginaaningal niya ang pinamulong ni Myra. Kag nagbalik ang mapag-on nga pamat-od sa kaugalingon.
Nanuktok sia. Tatlo ka mahinay nga panuktok.
“Sin-o ina?” pakiana gikan sa sulod. Tingog sang ila kamagulangan nga utod.
Wala siya magsabat. Liwat naman nga nangibabaw sa iya ang kahadlok kag kahuya. Nabatyagan niya ang kakulba sa kaugalingon. Daw madalagan sia pabalik apang wala sia sing kusog. Nagatindog lamang sia nga naurongan sing makadali.
Liwat sia nga nanuktok.
“Sin-o ina?”
Wala gihapon sia magsabat.
Tinuhoy sang iya utod ang ganhaan agud buksan. Nakit-an sia. Nagtulokay sila sing makadali. Wala sia makilal-i sang iya utod. Sa dagway sang iya utod nahibal-an niya nga malayo ang iya dagway. Isa sia ka mahigku nga babae kag tigulang tan-awon.
“Dayon ka, ano ang sarang namon nga mahimo sa imo?” pakiana sang iya utod. Isa ka masakit nga tinaga sa iya, pamatuod lamang nga wala na sia makilal-i. Isa sia ka estranghero sa ila kaugalingon nga balay.
Daw madalagan sia pabalik sa kahuya sa hitabu. Wala sia sing kusog nga magpakilala sang kaugalingon sa iya kaugalingon nga utod. Kag sa iya kaisipan nagtuhaw ang lahog nga yaguta sang kahigayunan sa iya nian nadangatan. Hinali nga nagtiyabaw ang iya iloy nga nagdalagan palapit sa iya. Ginhakos sia dala ang lubos nga pagpalangga. Nagatalabiris ang liha sa mga mata sang iya iloy. Naghibi man sia. Kag sa amo nga kahigayunan nadumduman niya ang pinamulong sini sadto.
Daw indi pagbuy-an sang iya iloy ang paghakos sa iya. subong man ang iya duha ka utod nga babae nga nag-agaway sa paghakos sa iya. ang kahigayunan naghatag sa iya sing wala tupong nga kalipay.
Ang ginahod sa gwa naghatag igtalupangod sa iya kapid nga didto sa sulod sang hulot. Naggwa ini agud makisayod sang gumontang. Kag nakit-an sia sang iya kapid. Nagtulukay sila sing makadali. Nagasutana ini. Isa ka Alagad sang Dios.
Dali-dali ang Pari nga nagpalapit sa iya. Naurongan sia sa pagtulok wala sapayan nga buot niya hakson. Daw isa ka mainit nga bagay ang iya utod nga nagasunog sa iya. Nadulaan sia sang kabaskug. Indi matugot sang iya kaugalingon – sia isa ka mahigko nga magahakos sa isa ka Pari. Apang hugot sia nga ginhakos sang Pari nga puno sing kahidlaw kag pagpalangga. Sa sina nabatyagan niya ang tuhay nga paglibot sang kalibutan. Nabatyagan niya ang tuhay nga paglibot sang kalibutan. Nabatyagan niya ang tumalagsahon nga kalipay.
Matapos ang masakit nga lahog sang kapalaran ka gang malaw-ay nga kahapon nahibal-an niya nga handa na sia sa pag-atubang sang nagakabugwason nga palaabuton.
KATAPUSAN

SUKTANAY SA BORACAY

Nobela ni Cris B. Balairos

(IKA-17 NGA GUA)

BISAN nakahatag palaligban kay Suzette ang pagkatukib sang ila relasyon ni Romeo, apang may kontrol man ini sa iya mga tinawo, kon ngaa wala sia mahangawa.
Ano siling mo kaina Romeo, kalakip ikaw, tinawo ko?"
Nagtangu lang si Romeo bilang sabat sa Aama.
"Huo, tungod nagatrabaho ka sa amon panimalay bilang drayber!"
Amo gani," sugpon ni Romeo.
"Apang pinasahi ka imo sa kabuhi ko Romeo. Ikaw ang nagahatag duag sang akon palibot," wala na hawidhawid nga panghambal ni Suzette bunga sang pagkahubog sang alak.
"Tungod maayo ako maglipay sa imo. Amo bala?"
"Matuod ina Romeo! Maayo ka magpaayaw sa akon. Dali sa kwarto ko Romeo. Didto kita magpadayon!" panghagad ni Suzette.
Wala hulohambal nga umopod si Romeo. Indi niya mabalibaran si Ma'am niya. Daw naanad na sia nga gusto pirme maagom ang mga pagtigay upod sa ama sa pagspong sa kahimayaan nga ginadamgo pa lamang sang iban nga ulitawo nga maagoman pagkatapos pa makasal.
Sa hunahona ni Romeo, ilitawo pa lamang sia, nakapaayaw na sia s panghilawas sa isa ka babaye nga bisan may bana kag duha ka kabataan, apang indi niya pag-ibaylo sa isa ka dalaga nga daw tuod lang sa kahoy nga wala kabuhi. Daw manhid bala kay nagapabaya lang!
Sa sini nga pagkahimtang, wala na pangalag-ag si Romeo sa balay sang iya Ama.
Pamatyag niya sang tatlo ka suloguon, Amo man sia nga ginaserbihan sang kape kag pagkaon pagkabugtaw pa lang niya.
"Romy, pili ka lang sang pamahawon mo dira,” panugyan ni Nelly.
“Huo, Nang Nelly. Diri na lang siguro ako maligu!” pasayod ni Romeo.
“Dira nga banyo, “ siling ni Nelly nga gintudlo ang banyo para sa mga bisita.
“Salamat,” tambing ni Romeo.
Pagkatapos paligu, namahaw na lang si Romeo, agud makahanda sa paghatud sa duha ka estudyante – si Nikki kag Reynard. Gin-una niya dul-ong si Reynard kag ulihe si Nikki.
Sang si Nikki na lang ang inighatud niya..
“May nobyo ka na Nikki?”
“Wala pa Romy, a!”
“Aba, kon manggaranon lang ako katulad ninyo pangaluyagan ta ‘ka kay ulitawo man ako,” langas ni Romeo sa dalagita. Dapat sa imo Romy, pareho ka kay Mommy pangidaron,” binabatabata nga panabat ni Nikki nga nagakadlaw man ang drayber.
Sa hunahona ni Romeo, kanami gani sang iloy, ayhan pa ining iya anak! Daw mahulogan si Romeo sang katahom ni Niki kon abi babaye sia nga nagmabdos, kay daw bulak ini nga dalagita kag bukol pa lamang nga manogbuskad. Makailila!
“May nobya ka na Romy?”
“May ara, pero kon makita ko ikaw nagakadula ang gana ko sa iya!” hala gid nga lahog ni Romeo sa dalagita nga nagaedad pa lang kinse anyos.
“Nahalokan mo man sia?” pamangkot ni Nikki.
“Huo, e! Ikaw… kaagi ka na halok sa lalaki nga naluyag sa imo?”
“Wala pa, a! Bata pa gani ‘ko akonnn… Si Daddy kag si Mommy lang ang nakahalok sa akon. Mga Tita ko kag Tito pa gid, mga lolo kag lola!”
Panadulog ni Romeo sang makadali ang salakyan.
“Ano man ining higku sa agtang mo man?” siling ni Romeo nga kuno abi ginhimutaran agud kuhaon, apang dala halok sing masupog sa malakudyapa ka pula nga bibig ni Nikki. “Halok ini Inday Nikki sang lalaki ng naluyag sa imo. Nagahigugma kag ikaw ang dalamguhanon sa katulogon!”
Daw kinoryenye si Nikki sa amo na halok ni Romeo.
Indi ka lang manugid kay mommy mo ha!” pasaan ni Romeo. “Agud makapahalok ka liwat sa akon.”
Hipos lang si Nikki sa iya pagka-inosente. Nagahingapos na sia s haysskul, apang wala makaagi nubyonubyo kay sa eskwelahan sia sang mga madre nagabutho nga tuman
Kaid-id magdisiplina sa mga bumolutho nga lunsay mga babaye.
Pag-abot sa ila balay, sumolod sa iya kwarto nga may kaugalingon nga banyo. Nanghilam-os. Ginhugasan maayo ang iya mga bibig nga may agi halok ni Romeo.
“Aba, nag-ukob gid sia sa akon mga bibig! Kon si Mommy kag Daddy maghalok sa kon, ngaa wala man ako batyagon, haw?” kulomoron ni Nikki. “Basi bala kay ulitawo sia iya. Kag siling gali niya, naluyag sia sa akon kag basi kag nagwapohan man ako sa iya, kon ngaa kanami batyagon ko, kon ang mga bibig namon magtabuay?”
Palamangkutanon sang isa ka bukol bag-ong’ buskad nga bulak. Wala pa hinalung-ong sang ginatawag nga igbalatyag sa mga lalaki, kay nahauna pa lamang sia makatilaw halok. Sa mga bibig pa abi! Nasumalang pa ang beterano nga nagauyat kay Mommy niya nga makahibalo magdala sang iya paapel sa tagsa ka sitwasyon kon babaye ang paghambalan.
Sang nagahana na magtulog si Nikki, si Romeo man gihapon ang ginapanan-aw nga nakaukob sa iya mga bibig kag ginapangita yadtong’nagapanglatom nga indi niya mahangpan kon ngaa kanami batyagon. Daw ginaalsa sia paibabaw. Ginakunyag kay nagapanalupsop sa bug-os niya nga kaunoran kag kaugatan.
Lapaw na sa alibutod sang kagab-ihon kag natulogan si Nikki. Pagkaaga, ginpukaw lang sia ni Rita nga timbang, agud makahimus kay basi maulihe sa klase.
Pagtamwa niya sa salas, una nga ginapangita sang iya panulok si Romeo nga nakapukaw lang sang iya pagkababaye. Ano man nga tanhaga nga aga pa ara na si Romeo sa nahauna nga kahigayonan. Sa hunahona ni Nikki, sang una, ngaa nga sa may garahe lang dapit si Romeo nagahulat sa ila ni Reynard, apang subong ngaa ari sia sa kadak-an sang ila balay nagahulat man? Natanhagaan si Nikki!
“Nikki, pamahaw na kay basi ma-late ka,” pahanumdom ni Romeo.
Hipos lang si Nikki. Madalom ang iya hunahona. Dalidali ini nga nagkaon kag ugaling naligu. Nagabaliskad na ang iya pagpasunod sang ginahimu kon aga sa paghimos. Sang una, ginauna niya paligu tapos mamahaw. Natalupangdan ini ni Nelly nga mayordoma.
“Ga, una ang pamahaw mo sangsa paligu?” natingala si Nelly sang kabaliskaran.
“Pwede gihapon. Pareho man lang ang kadugayon.” Pangatarongan ni Nikki.
Nangalutkalot na lang sang iya ulo ang mayordoma. Handa na si Reynard, apang sa banyo pa si Nikki. Gani, bisan pag-ilis gintimbangan pa sia ni Zenny agud makatapos gilayon.
Sa una gihapon nga pungkoan si Nikki magpungko, apang wala ini tinimuktimok. Sa kinaandan sa likod nga pungkoan si Reynard nga kumportable nga nagahilayhilay.
Sang mahatud na si Reynard sa ila bulothoan, nakadalagan lang salakyan sing wala pa madugay, apang sa naligwin nga bahin sang highway, ginpadulog naman ni Romeo ang salakyan. May pagpanginlaman si Nikki.
“Ano mahalok ka naman? Indi na kay malain ang pamatyag ko!” siling ni Nikki, apang wala ini paglihok.
“Sige bala! Nanamian ka gid lang pero,” dayon pugtakan ni Romeo halok sa agtang panaug sa ilong, paus-os sa mga bibig. “Balos ka man bala kon ano ang ginahimu ko, sundon mo man,agud may kaayawan ka. Manamian ka pa gid.”
Apang, nagpabilin nga mahipos kag nagapahimuyong lang ang wala espiritu nga dalagita. Wala na lang gindugay ni Romeo sa kahadlok nga basi maulihe si Nikki sa iuya klase kag manugid pa ini sa iya Mommy. Isa pa, basi maalit-itan sila sang ila nakakilala sang salakyan sang iya Ama kag usisaon kon ngaa nagapundo sa kaalang-alanganan, mabudlay na.
“Si Mommy nahalokan mo man haw?” binatabata gid gihapon nga palamangkutanon ni Nikki. “Indi ka maglahuglahog sa iya kay basi isugid ko ikaw kay Daddy!”
“Gusto mo ikaw lang ang halokan ko, haw?” panalawsaw ni Romeo.
“Gusto ko duha lang kita! Maakig ako kon may iban ka pa. Kanami gali!”
wala simbog nga pakunokuno nga pabutyag ni Nikki.
Dalidali nga pinaburhot ni romeo ang Ford Expedition, agud makahingabot sang pagsugod sang klase ni Nikki.
“Nikki sweetheart, indi ka gid maghalok sa akon kon ara si Mommy mo kag kon may iban nga tawo ha!” pahanumdom ni Romeo.
“Ikaw lang ang hulaton ko,” matuodtuod nga unod snag hunahuna ni nikki, subong man sugo sang iuya lamhad nga balatyagon.
Nakayuhom man si Romeo sing may kasulhay. Ginadupoydupoyan sia sing mahulas nga panwertihon. Maayo nga tulay ang iloy, agud malab-ot ang ginalantaw lang sang iban na inadlaw nga pangpang nga bugana ang himaya, bisan may kaayawan man sia kay Suzette. Apang ginahandom gid niya nga malab-ot si Nikki nga anak kay kon sa mga bulak sa hardin, bukol bag-ong’ buskad nga balanion ang mga sinipad.
“Wala gid man gali malain sa pagtilaw!” daw ginaitik ang kalawasan ni Romeo sa pagkamadinalag-on sa iya pagkaulitawo nga ahaw nga drayber lang sila.
Isa ka adlaw…
“Romeo, nagtomar na ako pills kay daw wala mag-abot ang pamulanon ko. Kon indi madala, ipahulog ko. Delikado kita. Basi madakpan ni Eddie, patay kita!” pasayod ni Suzette sing may pagkabalaka.
“Kahapos sina Ma’am. Kon maalit-itan ukon ginaduhadohaan kita ni Sir Eddie, ipaon mo sa akon si Nikki. Pabusongon ko, gani malibre ka, kay maggwa nga bata ang akon gintuyo, indi ikaw. Kon sa bagay, kaakigan ako ni Sir eddie, apang naglayas na ako sang wala pa sia mag-abot halin sa abroad!” tawtaw ni Romeo nga kalubaran agod lubos niya maangkon si Nikki nga may pahanugot sang iloy sini.
“Pwede man no! Isa pa, wala man hinalung-ong si Nikki sang ginahimu naton!’ panugdaon ni Suzette.
Ang delikado sa aton, ang tatlo ka kabulig. Basi bala makalusot kay Sir Eddie sa ulihe,” may kahangawa nga nadumduman ni Romeo.
“Gani, samtang maaga, labing maayo, agud makalibre kita nga duha sa kapamahakan!” sugpon ni Suzette.
Daw nanamitan gid si Romeo sa ila ginadihon nga kalubaran, samtang duhaon lang sila sa isa naman ka hotel sa pagpaayaw-ayaw pangalipay. Sa sini nga pagkahimtang, ginapangdulman na gid si Suzette nga ang kaugalingon nga anak mabatasan niya itaya, lamang makapagusto lang sia nga lumsan ang kaugalingon sa dutan-on nga kalipayan.
“Pero indi na kita makapadayon kon maglayas ako?” pakiana ni Romeo.
“Matabuanay lang kita. Manawag ukon magteks lang ako sa imo,” pamat-od ni Suzette nga indi malingkang sang amo nga kalubaran.
Sa pihak nga bahin, daw maano na si Gary nga matimpos ang anom ka bulan nga pagbiahe sa barko, agud maayawan naman sia sang kaalabaab ni Imelda sa ila ginpasad nga puloy-an. Ikaduha, sa pagpabatyag siling niya kay Imelda sa anak nila sing kaalabaab sang amay nga mahigugmaon sa iloy sang iya anak.
Ang amo sina nga ginapanumdom ni Gary didto sa tunga sang kalalawran samtang nagapautaw-otaw ang ila ginasakyan nga barko, amo man ang nagalubag sa kaisipan ni Imelda sa ila puloy-an nga condominium samtang nagapahuwayhuway buot magtulog sina nga gab-i. Magpaayaw-ayaw pa gid dugsing kay Gary sing paayaw-ayaw sa pagbulong sang ila kauhaw sa tagsatagsa sa malawig nga inadlaw sang paghilayuay.
Sang daw indi pa gid si Imelda pagdapuan sang katuyo, ginahanduraw niya ang kanami pa gid magsaluhay sila ni Gary sa dagaya nga mga pagkaon sa ila ginapuy-an nga ini nga condominium, nga matawag niya nga iya, kay siya ang tag-iya sa gina-uyatan niya nga dokumento. Tapos, ang pagkaon pa gid sa mga first class nga mga kalan-an sa Makti City kag madamu pa nga iban sa bahin sang Dakbanwa sang Manila.
Sa bahin naman ni Gary bangud sa paglangkag, madugay niya batyagon ang pagpauli sa kaugalingon nga pungsod, bisan isa na lang ka semana.
Sang daw indi na gid ugkanon si Gary, dinab-ot niya ang iya cellphone kag tinawgan si Imelda nga sini nga mga tinion nagalisuliso lang kay indi matulogan, kay gali magkatulad man lang sila nga ginahanduraw ang hinigugma!
“Pangga, kon may pakpak lamang ako katulad sang pispis nga agila, sa masunod nga semana sa akon pagpauli, kuntani, luparon ko na lang ang kahawaan nga nagatamod sa malapad nga kalalawran kag namugtakpotak nga mga isla sang kadutaan, agud sa madali nga tinion sapupohon ka sang mabukod nga mga butkon, agud mabatyagan ko ang kaalabaab, nga ikaw lang ang makahatag!” mabinalaybayon nga pinamulong ni Gary, nga daw ginaitik si Imelda sa kasadya.
“Indi man katingalahan nga mabinalaybayon ang imo tinaga, sanglit alagyan man lang ang Miag-ao nga banwa ni Conrado Norada magpa-Iloilo ka halin sa Igbaras panat-umon ni Imelda.
“Pangga, ang pinamulong ko, nagikan gid sa alibutod sang akon kasingkasing, bangud sa nagaindakal nga paghigugma ko sa imo!” dugang nga patama ni Gary kay Imelda.
“Daw sobra pa ining imo nga palabra sang una naton nga pagkitaay, palangga,” nagautoy-utoy nga kadlaw si Imelda.
“Kahibalo ka Melds, ‘ang tunay nga paghigugma, samtang nagadugay labi nga nagadalisay!” siling ang isa ka manunolat nga nagtuhaw sang si Norada nga tagadidto sa aton sa nahauna nga distrito naalimunaw!” pahayag ni gary.
“Sin-o ina?”
“Basaha sa pinanid sang Yuhum Newsmagasin agud mo mahibal-an kon sin-o ina nga Ilonggo nga Nobelista, katal-os ni Norada kay lalaki man ini sia,” sabat ni Gary nga wala gintalangkod kon sin-o ang ngalan sang ginatumod.
“Matuman ang panugyan mo, agud may sapwon ka kag basahon mag-abot ka samtang yari ka sa akon luyo!” makahulogan nga nabungat ni Imelda.
“Tumalagsahon ka Melds. Samtang yari ka sa akon luyo.” Katahom nga dinalan nga gintagik sa simple nga mga tinaga nga nagahugpong sa aton!” paghatag kahulogan ni Gary nga gingikas sa hambal ni Imelda.
“May ginaangkon ka nga kinaalam Gary, a!”
“Kon ngaa maabtik ko naalunairan ang kapinasahi mo nga mangin maayo ka nga kaupod sa pagpangabuhi!” pagdabok ni Gary sang balatyagon ni Imelda sa nagahilapit nila nga pagkitaay.
Adlaw sang pag-abot ni Gary. Bisan daku na ang pagdala ni Imelda, nagdalikyat gid sia magsugat sa Ninoy Aquino International Airport sakay si Gary sa Pal Jet, halin sa China.
“Gary, Galaxy nga taxi ang sugat ko sa imo. Numero 143. Lantawon dira paggwa mo gid!” pasayud ni Imelda.
“Maayo ka gid magpatigayon palangga!” nakunyag nga nadagmit ni Gary.
Pagkasulod ni Gary sa taxi, kupo kag halokay ang nasaksihan sang drayber, nga para sa iya, pasukitsulit ini nga talan-awon nga iya ginaagom.
“Diutay ang dala ko pangga, agud mahapos,” namuno ni Gary sang mapuas ang ila paghidlawanay.
“Ikaw kag indi ang kadalhanan mo ang malahalon para sa akon!” himpit nga panimulong ni Imelda nga hugot naman nga nagakupo sa iya pinalangga.
“Maayawan ka gid sini pangaluyag sa akon. Sang una nagbangdanay ang aton banas, daw indi ako makahibalo kon ano ang ihambal ko sa pagpangaluyag kay pangasawa dayon ang gin-arangka ko sa imo sa paghingagaw sang malip-ot ko nga pagpabilin diri sa Manila, agud magbalik sa barko,” paglarawan ni Gary sang una nila pagkitaay.
Pag-abot nila sa ila puloy-an, daw uboson ni Gary tandog, hikap kag tulok sang tanan nga bahin kag kagamitan sang mahal nga pugad sang paghigugma nga makasaysayan nila ni Imelda.
Ang ila pa gig higdaan nga naghamil-ay sa ila nga duha samtang nagamahalay, diri sini humaplay anay si Gary nga kaiping si Imelda nga nagapungko sa bigki sang kama kag ang duha ka lawas nangin–isa.
Bangud sa sini nga tinion yara naman sila nagapungkuon sing ipingay sa bigki sang nasambit nga kama, nangalapkap ang kamot ni Gary sa nagatiyundo nga tiyan sang hinigugma. Mainanggaon nga ginhikaphikap ang bunga sang ila paghigugmaanay.
“Melds, nadumdoman mo pa nga sa sulod sang duha ka pulo kag apat ka takna, sa imo na ngalan ini nga balay, kag…”
“Ginguba mo ang ‘virginity’ ko, no!” pusnga ni Imelda.
“Sus, a…indi mo gid pangga malimtan, no! Apang kon ngaa nagdugang ang pagpalangga ko sa imo, sanglit ako ang una nga lalaki nga nakaangkon sa imo! Wala pangduhadoha!” nagabulobarikutot kadlaw si Gary.
PADAYUNON

Uhaw nga balatyagon

Ni: Roselyn B. Villamor

(IKA-4 NGA GUA)

Naurongan si Mikka. Wala ini makabati nga gina-estoriya sang iya ginikanan. Nagalupad ang pinsar sini.
“Mikka, nabatian mo bala kami?” pangutana sang iya iloy.
“Ano to Nay?” sabat sang dalaga.
“Nadumdoman mo sang una ang hambal namon sa imo sang imo Amay. Kilalahon mo anay sang matul-id si Ralph bag-o ka magpadala-dala sang imo nabatyagan. Subong nagkari ang iya mga ginikanan para magpakagon sa imo,” esplikar sang iya iloy.
“Instakto bala ato ang akon nabatian? Nagkari sila para magpakagon? Buot silingon mamalayi sila. Hala! Basi nahinalian lang ang pamilya nga ini,” himulungon sang dalaga.
“Oh! Hija wala ka dira makasabat haw?” pangutana sang amay ni Ralph.
“Nahibaloan ko nga nakibot gid si Mikka. Nay, Tay, nagapangango ako pasaylo nga pati kamo ginkibot ko sa pagkari namon, apang matinlo ang intensiyon ko sa inyo anak. Ginahigugma ko siya,” panat-umon ni Ralph sa ginikanan sang ginahigugma.
Didto na lamang nga namarasmasan ang dalaga sang nabatian ang mga tinaga nga nagkawas halin kay Ralph.
“Ginahigugma mo ako Ralph? Kon amo gintagaan mo sang malisya ang kaayo nga ginpakita ko sa imo. Kag ano na lang gali ang ginabatyag mo sang una nga ari ka diri ka upod kita pirme. Nag-take advantage ka sa tanan nga kaayo nga ginpakita ko sa imo. Amo bala ina ang rason kon nga-a nagkari kamo diri?” nagtaas ang tingog nga nasambit sang dalaga.
“Mikka let me explain. Can you give me a chance para ipaathag ina tanan sa imo,” pangutana ni Ralph.
“Ano pa ang dapat mo ipaathag Ralph. Klaro na ini tanan sa akon. Kanugon lang sang pagkakilala ko sa imo. Madamo nga bagay ang nagatabon sa imo nawong para magpakuno-kuno,” sabat ni Mikka.
Wala na makasabat ang tagsa-tagsa nila ka mga ginikanan. Indi nila luyag nga magpatunga sa duwa.
“Tagae ako sang kahigayonan para ipaathag ang tanan sa imo Mikka. Please. Nagkari kami diri, ako kag tungod matinlo ang intensiyon ko sa imo. Sang una pa lang nga nakita ko ikaw, nakahambal ako sa kaugalingon ko nga ikaw na gid ang babaye nga pakasalan ko, kag wala ako nagduha-duha sina. Indi mo kuntani pag-isipon nga nag-take advantage ako sa tanan nga kaayo nga ginapakita mo sa akon. Kon ano man ang ara sa imo painuino ukon kon ano man nga pagduda ang nabatyagan mo natuhoy sa akon nakahanda ka bala nga dulaon ang pagduda nga ina?” pangutana sang ulitao.
Dali-dali nga gindakop ang kamot sang dalaga kag magluhod. May ginkuot nga bagay sa bulsa sini.
“Mikka Espaniola, nakahanda ka na bala nga magpakasal sa akon? Ginahigugma ko ikaw sang tampad Mikka. Umpisa sang nakita ko ikaw kag nakaupod, ikaw nga babaye ang ginhandom ko nga maupod asta sa pihak nga kinabuhi. Indi mo kuntani pagdudahan ang paghigugma ko sa imo. Sa kada adlaw nga gintuga sang Ginoo, indi ka madula sa pinsar ko Mikka. Amo ina nga nagdesisyon ako nga mag-leave anay kag magkari diri. Kay kon naglawig pa ang mga inadlaw nga wala ako nakakari, siguro subong nag-buang na ako Mikka. Nag buang sang paminsar sa imo,” asud-asod nga esplikar sang ulitao.
"Ano ang buot mo silingon Ralph? Nga-a kinahanglan pa nga makalab-ot sa amo ni nga sitwasyon. Kag nga-a ako Ralph? Nga-a subong sini?” nagalibog ang painu-ino nga nasambit sang dalaga.
“Nahibaloan ko nga sala ko Mikka. Bangud ginkibot ko ikaw sa mga nagakalatabo, apang, mabasol mo bala ako kon nga-a nahimo ko ini. Pasayloha ako kon nasakit ko ang balatyagon mo Mikka. Indi na ako makahulat sang mga inadlaw nga maglawig pa. Nahibaloan ko man nga nagaduha-duha ka sang pagpalangga ko sa imo. Mabatyagan ko ina Mikka. Apang, nagapangabay ako sa imo nga tagaan mo ako sang kahigayonan para ipakita ko sa imo kon ano ka ka importante sa akon. Kon ano ko ikaw ka palangga Mikka. Sa nasiling ko na, matinlo ang intensiyon ko sa imo,” pamat-od sang ulitao.
Wala na nakahambal ang dalaga sang nabatian ang mga tinaga gikan sa ginahigugma. Nagtulo na lamang ang mga luha sini. Indi niya mahangpan kon ano ang nabatyagan sa sina nga tion. Pero gusto niya nga hakson ang lalaki nga nagaluhod sa iya atubangan. Luyag niya nga ipabutyag diri nga umpisa sang naglahin ini sa ila duog, siya lamang ang unod sang paminsaron sang dalaga. Indi niya na luyag nga madula pa ini sa iya luyo.
Sa malip-ot nga sugilanon, ginbaton ni Mikka ang pagpalangga sang ulitao. Gintagaan niya ini sang kahigayonan kag didto nila nakilala sang husto ang isa kag isa.
Sa pihak nga bahin, nagsala gid ang ginikanan ni Mikka sa pagkakilala nila kay Ralph. Matuod nga kontra gusto nila ini bangud nga wala pa gid makilala ang pagkatawo sini, apang sang pagdala ni Ralph sang iya ginikanan sa panimalay nila, didto nila na tul-id nga desidido gid ang ulitao sa nabatyagan niya kay Mikka.
Wala na sila makapamalabag sang desisyon sang ila nagaisahanon nga anak sang ginbaton sini ang pagpalangga ni Ralph. Indi malikom sa iloy ni Mikka nga daw nahinalian ini sang mga natabo bangud daw kasan-o lang nila nakita ang pagpanikasog sang dalaga nga makita sang obra para sa kaugalingon apang subong, ari, kalaslon na ini.
Napilahan pa ka bula ang nagligad kag nagpakasal ang duha, Mikka kag Ralph. Grande ang kasal, rason nga si Mikka nagaisahanon lamang nga anak sang mga Espaniola kag subong man si Ralph nga nagaisahanon nga anak sang mga Devera nga businessman ang mga ginikanan.
Nangabuhi ang duwa nga may basbas sang ila mga ginikanan kag basbas sa simbahan. Malipayon nga ginapanindugan ang kabuhi nga may asawa. Si Ralph nagdesisyon na nga mag resign sa iya trabaho. Bangud indi siya gusto nga malayo siya sa iya asawa. Bangud sa iya trabaho, nagakadugayan siya nga makapauli sa ila panimalay, bangud kon diin may deliskobrehon nga mga pinasahi didto siya.
Ginpili niya na lamang nga mag-asikaso sang ila negosyo kag sa sina nga rason makapuli siya sa luyo sang asawa sa oras sang kagab-ihon. Samtang si Mikka naman gintagaan sang pangabuhian sang iya ginikanan. Ini amo ang ila rancho. Ginpili sang mag-asawa nga magpuyo sa siyudad kon sa diin malapit sa trabaho ni Ralph kag ila lang ginabisita ang ila ranchohan kada semana. Ang tagsa-tagsa wala nagpabaya sang ila pangabuhi. Nangin responsible sila nga asawa kag bana sa isa kag isa.
Apang isa ka adlaw, sa wala ginaespiktar nga kahigayonan. Ginpatawag si Ralph sang iya editor para sa isa ka mabug-at kag delikado nga misyon. Apang, nakapangako na si Ralph sa asawa nga indi nag id magbalik pa sa naandan nga obra, ugaling nahuya man ini mangindi sa iya editor sa sa suod nga abyan nga si Raffy. Sa malip-ot nga pulong ginbaton ni Ralph ang ina nga kahigayonan.
Isa ka kweba ang ila dapat diskubrehon kag suno sa iban nga nakadiskubre na sini apang wala man ibedinsiya, ang nasambit nga kweba may isa ka balon kon sa diin makita ang manggad sang kagulangan. Kag suno pa sa iban, may yara nga dako nga mag-og ang nagabantay sa kweba. Isa ini ka balon nga imbis tubig ang imo makita, bulawan ang unod sini.
Bangud tawo lang, nasilaw ang tagsa-tagsa kag nagpanikasog nga malab-ot ang nasambit nga kweba, isa ka dira si Ralph. Madamo nga mga kabukiran kag kabatohan ang dapat lakbayon para makalab-ot sa nasambit nga lugar. Matag-ag nga mga bangin ang pagasakaon. Madalom nga suba ang pagalanguyon para makita ang balon nga puno sang bulawan.
Ang grupo ni Ralph, ginpadayon gid ang pagpanglakaton para makalab-ot sa kweba. Wala na ginapinsar ang kapoy, uhaw kag gutom. Isa lang ang nasulod sa ila pinsar, ang makakuha sang mga litrato kag masaksihan ang pagbuad sang mga bulawan sa nasambit nga balon ukon bubon.
Sa bahin naman ni Ralpg, indi niya gusto nga mapaslawan sa tinutuyo nga makakuha sang mga letrato kag matul-id ang misteryo sang bubon nga ato. Daw indi magpati si Ralph sa mga sugid-sugid sang iban nahanugod sa bubon. Tuyo niya gid nga masaksihan kag makit-an para iya man ini mapamatod-an.
PADAYUNON

SIGE, TEXT GID!

Ni Maria Luisa Defante-Gibraltar

(Editor’s Note: Sa pihak sang na-uso nga style sa text messaging kon diin ang mga tinaga ginapalip-ot, ang Yuhum nagaganyat sa mga readers nga magpadayon sa pagsulat sang husto kag kumpleto nga tinaga).

SI LUCY Lucy nagahilibion samtang nagasugilanon sila ni Dina nga iya best friend sa puloy-an sang naulihi. Duha lang sila ni Lucy sa ila puloy-an sina nga hapon gani nahatagan sila sang nagakaigo nga panahon sa pagsugilanon sang maid-id bahin sa problema ni Lucy.
“Ano na lang ina karon?”
“Ina gani ang ginapangayuan ko sing laygay sa imo kon ano ang maayo ko nga buhaton,” balos ni Lucy nga madalom gid ang pagpilisnguon.
“Ina ang diperensya sang nagnobyahanay lang paagi sa text. Maayo kon nagkilalahay gid kamo sing maayo sang kohn nga ato samtang naganobyahanay. Pero duha pa lang kamo ka bulan nga nagtextmate. Pati ka gid dayon sang tanan niya nga ginasugid sa imo,” malawig nga basol ni Dina.
“Please Din, indi na ako pagbasula. Pero matuod gid nga nagahigugma ako sa iya.”
“Ikaw e! Pero sia? Nagahigugma gid man ayhan sia sa imo?” maabtik nga bweltada ni Dina.
“Siling man niya.”
“Ay, gaga mo e. Siling lang niya nga ginahiguma ka niya, pati ka dayon? Hatag mo dayon ang imo bandera? Ti, ano na lang ina karon kon mahimo nga tawo ang binhi nga ginsalud mo sa iya?”
Sa nabatian sa abyan, naggurahab si Lucy. Indi mapunggan ang iya pagnguyngoy. Nagatalalamos lang ang iya luha kag sip-on. May daku nga paghinulsol sa iya guya.
“Ina gid ang ginakulbaan ko subong, Din. Basi bala magbusong ako. Indi pa kuno handa si John nga magpakasal kami kay wala pa sia obra. Duha naman kuno kla tuig nga nagtapos sia sang iya seaman nga kurso pero tubtob nian wala man sia nakasakay.”
“Kag ikaw?”
“Labi nga indi pa ako handa mamana kay second year pa lang ako sa kurso nga Education.”
“Ina gani. Ako nga one year na nga naga-teach wala gani nagapadala-dala sa gugma nga ginatawag. Pero ikaw iya, maabtik gid. Dayon mo gid hands up kag naghigda.”
Si Dina bala haw. Ginalangu-lango lang ako nga kadalom sang problema ko. Indi na bala ako pagbasula. Buligi lang ako kon ano ang maayo ko nga buhaton.”
“Ikaw e! Ara nag id si Ben nga bisan matuod 28 years old na kag magulang sa imo sing napulo ka tuig pero may stable job na sa bangko kag patay-luyag gid sa imo. Close friend pa sang inyo pamilya ang ila pamilya.”
“Huo man gani,” mahinay nga sabat ni Lucy.
“Kag gusto gid sang mga parents mo si Ben para sa imo, indi bala?”
“Huo man.”
“Ti, karon, ano na lang ina? Kon magbusong ka abi?”
“Ina gani ang ginpalapit ko diri sa imo. Ano na lang abi kon magbusong ako?”
“Nahibal-an bala nanday Tyo Abon kag Tya Ester nga nagnobyahanay kamo ni John?”
“Wala gani e. Pero nahibal-an nila nga mag-textmate kami.”
“Kahibalo sila nga nagakitaay kamo nga duha?”
“Wala. Ginhawa ko na nga tago.”
“Pila na ka bulan nga nag-kuwan kamo ni John?” kag nakayuhom si Dina sa iya pamangkot.
Nakayuhom man si Lucy sa tunga sang iya paghibi. Nahampak niya ang abyan.
“Wala pa isa ka bulan.”
“A, ti, indi pa ina mahibal-an. Hulaton naton nga magduha ka bulan agod mapat-od kon magdala ka. Sa sina, hambalan na anton ang aton maayo nga buhaton.”
Duha ka bulan ang nakaligad sang ginhatagan si Lucy textmate sang iya classmate.
“Guapo ina sia. Kag graduate na sa college. Galing wala pa obra. Amigo sia sang magulang ko.”
Una nagtext si John. Nagbalos si Lucy. Sugod sadto, sige-sige na sila mag-text sa isa ka isa.
“Hi, I’m John.”
“I’m Lucy.”
“Hw r u?”
“K lng. N u?”
“K mn. Gno katld?”
“G-tx cmo.”
“Ha! ha! Tarsa ka gli?”
“U 2. Tarso mn.”
“Ay, Inday Lucy. Gabira-bira ka gali dira text? Abi ko gabira-bira ka tuon?” Nakibot si Lucy. Sa gulpe nga pagsulod sang iloy sa iya hulot, taguon pa tanni niya ang iya cellphone. Pero ulihi na. Nakita na sia sang iloy nga nagabira-bira matuod sang text.
“Bag-o pa lang ako nag-text, Ma,” binutig niya.
“Kaina pa ako nagatindog sa ganhaan,” sabat ni Tya Ester nga nagalungo. Nagpalapit ini kay Lucy. Nagapamangkutanon ang panulok sini sa anak. Nga nahangpan ni Lucy.
“Wala ni sing kaso Ma a. Isa lang ka abyan nga lalaki. Nothing serious,” paathag ni Lucy nga ginpanglias-lias ang panulok.
“Tani, anak. Nagasalig ako sa imo. Gusto ko tapuson mo anay ang pagtuon mo antes mga nobyo-nobyo nga ina. Waala kami nagpilit sa imo nga batunon mo si Ben bisan sia ang gusto namon para sa imo. Kay indi namon gusto nga matublag ang imo pagtuon. Gani kon mahimo, hagan-hagan lang ang pag-text.”
“Nahibal-an ko, Ma. Ginapangako ko nga tapuson ang akon pagtuon antes magbaton nobyo. Indi ka magkahangawa sa pagtext ko. Kalingawan ko lang ini.”
Pero ang pangako ni Lucy sa iloy wala natuman tungod nagdalom ang ila relasyon sa text ni John. Halos wala untat ang ila communication via cell-phone.
“Hi, lv u s mts.”
“John, lv u s mts 2.”
“Wer 2 of us wl mt?”
“U?”
“S bordng haws k. 2moro, 2 p.m.”
“Wyt 4 m.”
Nagkita ang duha sa hulot sang boarding house ni John. Wala sing sing may natabo sa ila.
“Y?”
“Nt yt. Gskol p k.”
“Wen?”
“Nx tym lng.”
“C u nx d, pls?”
“Wer?”
“N my rm sym tym?”
“K c u.”
Liwat nagkitaay ang duha sa hulot ni John. Sa amo sadto nga takna sa hapon, wala sing tawo sa boarding house kay laban sang mga boarders mga estudyante kag ato sila tanan sa buluthuan.
Ano ang mapaabot kon magkitaay sa isa kahulot ang nagahidlawanay nga duha ka mga kalag?
“Lucy,” hutik ni John.
“John,” hutik man ni Lucy kabit sa hugot nga paghakos ni John.
“Pwede?”
“John, indi! Nagatuon pa ako.”
“Pero nagkadto ka diri sa hulot ko. Ang buot silingon, gusto mo ang buhaton ko.”
“John!”
Wala na ni Lucy masugponi ang gusto niya ihambal. Gintakpan tanan sang mga halok ni John ang iya mga pagpamatok.
Isa pa ka bulan ang nagligad sugod sang natabo si lucy kay John.
“Nhdlk I John. Bsi ngadala I. Knngln ipksal mo I.”
“Wat? I cnt!”
“Y?”
“My wyf na I.”
“Wat? Gn2n2 mo I!”
“Sori. N d p d makasal ta!”
“K La ka hya John!”
“S sori Lucy, bye.”
Todo ang hilibion ni Lucy pagkatapos sadtong katapusan nila nga pagtext ni John. Amo ato ang pagkadto niya sa puloy-an nanday Dina kag isugid ang iya ginakulbaan.
“Isa pa lang ka bulan nga nagligad ato nga hitabo. Sa ikaduha nga bulan nga indi pa mag-abot ang monthly period mo, kinahanglan maghimo ka na sang pagpamat-od,” hambal ni Dina.
“Buligan mo ako sa pagpamat-od. Nahibal-an ko nga indi mo ako pagpabay-an,” puno sang kulba nga sabat ni Lucy.
Natapos ang duha ka bulan. Wala gid nag-abot ang mothly period ni Lucy. Gani liwat sia nagbalik sa ila ni Dina isa sadto ka Dominggo sang hapon.
“Ay, abaw, basi nagabusong ka nag id?”
“Dios ko! Maano na lang ako sini? Manogtapos pa lang ako sang second year ko sining Marso. Anon a lang ini Din?” puno sing kakugmat ang tingog ni Lucy.
“Hatagi pa isa ka semana nga allowance. Kon indi pa gid mag-abot ang period mo, seguro nag id nga nagabusong ka.”
Nagtango nga nagahilibion si Lucy. Naglisensya sia sa abyan nga mapuli na.
Naabtan niya sa ila puloy-an ang iloy nga kasugilanon si Ben. Nakibot ang dalaga pagkakita sa ulitawo tungod madugay naman gawa nga mga inadlaw nga wala ini makaduaw sa ila.
“O, ari na gali ang ginahulat mo, Ben. Sige, mabilin ko anay kamo nga duha.”
“Kamusta, Lucy? Sobra man anom ka bulan nga wala ako nakaduaw diri sa imo,” kag kinamusta sia sing hugot sang ulitawo.
“Okey man ako, Ben. Ikaw? Masaku gid?” kag natulok sang masusi ni Lucy ang ulitawo. Labi ini nga nag-ambong sa iya panulok.
“Miss ko na gid ikaw. Ugaling gusto ko nga mag-concentrate ka any sa imo pagtuon. Kon perme ako magbalikbalik diri sa imo piho ko nga matublag ka gid.” Wala gilayon makasabat si Lucy. Nakaduko sia. Kon nahibal-an lang ni Ben nga indi iya pagtuon ang ginausikan niya sang iya malahalon nga panahon. Nga nobyo-nobyo sa text amo ang iya ginhatagan sang daku niya nga panahon. Nagkuba-kuba ang dughan ni Lucy. Kag nakabatyag sia daku nga kahuya kay basi nagabusong na sia sa sini nga tinion.
“Lucy, may ihambal ako sa imo. Padayunon ko ang paghalad sang akon gugma sa imo. Pero nakahanda ako sa paghulat. Kon makatapos ka na sang imo pagtuon, pangayuon ko ang imo kamot sa imo ginikanan. Nahibal-an ko nga sugot sila sa akon,” pahayg ni Ben kag ginpisil sang mainanggaon ang nagapalamugnaw nga mga palad ni Lucy.
“Dios ko, ano ang isabat k okay Ben? Isugid ko balas a iya nga natabo na ako sa akon textmate?” Sina nga gab-i wala matulugi sing maayo si Lucy sa palaligban nga iya ginaatubang. Igo lang sia magbulubaliswa sa iya higdaan.
Natapos ang isa ka semana nga siling ni Dina. Sang aga sina, nabatyag ni Lucy nga nagabusong ang iya pus-on kag nagaalay ang iya balikawang. Nagbangon sia kag nagpabanyo agod unta maligo.
“Makuha lang ining ginabatyag ko karon kon makapaligo ako.” Pero sang gin-uba niya ang iya underwear, gulpe sia nakasinggit. Nga ginkakibot ni Tya Ester nga ara nagadigamo sa kusina. Nakadalagan sia sa banyo.
“Lucy! Naano ka?”
“Wala, wala, Ma! Nakasinggit lang ako sa kalipay kay nag-abot ang mestraution ko!” daw nagahangos nga sabat ni Lucy sa sulod sang banyo.
Nakapangalot sang iya ulo ang iloy. “Para amo lang ina, masinggit ka gid sa kalipay? Indi bala nga bula-bulan nagaabot man gid ang imo menstruation?”
Kon nahibal-an lang ni Tya Ester nga singgit ato sang tuman nha kalipay ni Lucy nga ang buot silingon wala sia nagabusong. Nga naluwas sia sa daku kaayo nga kahuloy-an! Naluwas sia sa iya kabuangan kay John nga iya lang nakilala bilang textmate. Naluwas sia nga mangin-iloy nga dalaga! Nagsanag ang iya palaabuton. Ara si Ben nga nagahulat. Ina kon batunon pa sia sini kon iya ituad diri ang natabo sa iya textmate.
KATAPUSAN

PANUGOD SANG HINGAPUSAN

Nobela ni Faustino M. Ramos

(Ikaapat nga guwa)

INING tubig sang suba sang Tigum, ang didto pa nagikan sa iya ulohan nga didto nahamtang sa kabukiran sang Inaman. Sa uloibabaw sang bukid Inaman, amo ang kabukiran sang Madyaas nga amo ang ‘boundary’ sang mga probinsiya sang Iloilo, Antique, Aklan kag Capiz.
Ang kalabaon sang suba sang Tigum, kon humalin didto sa bukid sang Inaman kag magdangat tubtub diri sa may Tabukan sa banwa sang Cabanbanan, ang ayhan mga tatlo ka pulo ka kilometro kalaba kapin ukon kulang! Didto sa Inaman, sa ulohan gid sang sini nga suba, premiro, diutay man lang ang tubig nga nagsilog apang samtang padayon ang ilog sang tubig pailawod, nagaamat-amat ang tubig sang damu kag dalum! Ang kabangdanan sini amo ang pagdugang sang tubi sa suba nga nagikan sa madamu nga mga kasapaan!
Humalin didto malapit sa may ulohan sang suba Tigum kag tubtub sa may Tabukan sa Cabanbanan, ayhan kapin ukon masubra sa duha ka pulo ang kadamuon sang mga kasapaan nga ini amo ang Tinayok, Salngan, Sambag, Kamansi, Nagato kag Tin-an! Ining mga pila ka mga kasapaan nga ginpanghinambitan, mga madalum kag mga dalagku ini nga mga sapa! Madalum ang tubig kag madamu diri sing mga linaw! Sa mga linaw nga ini nga tagalumapaw kadalum, madamu ang mga sili, kagang, ulang kag mga likwan nga diri nagaestar! Ang likwan, mga dalagku ini nga mga ulang nga ang kadalagku, daw angay kadaku sang butkon sang mga kabataan! Isa lamang ka bilog sini ang imo isud-an, indi ka na kapadugang sanglit nga busog ka na dayon!
Kon madamu ang mga kagang, sili, ulang kag mga likwan sa kasapaan, ilabi pa gid nga madamu sang mga ini ang makit-an nga ara sa suba! Apang kon ang mga tawo ang manalog sang mga ini sa sapa, indi na kinahanglan nga makalambut pa ini sa pagpanalog sa suba kay hustohan na ini nga iya dal-on pauli ang iya mga sinalogan sa sapa pa lamang!
Sa suba, amluas pa sa mga ini nga imo makita, may ara pa ikaw makita nga ginatawag nga anga! Mga magamay ini nga buto sang mga isda, magamay pa sa mga hipon! Ginatawag man ini nga mga lubo-lubo! May bahin gid sa suba nga ginatawag buslogan kon sa diin ang mga ini nagatililipon! Gintawag ini nga buslogan bangud kay diri nagabuslog ang tubig gikan sa ibabaw kag diri sa idalum nagaasimbol ang magamay nga mga anga nga ayhan indi lang linibo kundi minilyon ang kadamuon!
Agud nga ikaw ang makadakup sa mga ini, dapat nga may dala ikaw nga katsa nga amo ang imo gamiton sa pagsarap sa sining mga anga! Ihigot nimo ang katsa sa imo liog kag isarap sa mga ini! Indi gani makalambut mga tunga sa oras ang imo sarap, mga duha lang ka gantang nga mga anga, may masarap ka na! Apang makatilingala kay indi kay indi tanan nga buslogan sang tubig nagaasimbol sining mga anga, pililion lang! Maalan ang mga anga kag mananam!
Ang bahin sang sini nga suba Tigum, nga humalin didto sa bukid sang Inaman, kag tubtub sa may guwa sang banwa sang matag-ub, ang nasulod ini ukon nasakup sang ‘Aguas Potables! Kag ginadilian sang gobierno ang pagsulod diri sang mga sapat man ukon mga tawo! Sang panahon yadto sang pagsakup sang mga Amerikano sang mga isla sang Pilipinas kag lakip sang isla sang Panay kag sang Probinsiya sang Iloilo, kon sa diin nakita sang gobierno ang suba nga nagikan sa kabukiran sang Inaman nga maayo nga pagakuhaan sang tubig nga pagaimnon sang mga pumoluyo sang banwa sang Matag-ub kag iban pa gid nga mga kabanwahanan lakip na sang siyudad sang Iloilo. Didto kag ginsugoran sang gobierno ang pagkudal sang bug-os nga duog nga mga 8,000 ektariyas palibut! Ang ila ginkudal, amo ang dalagku kag matig-a nga mga alambre kag may mga tunok! Lima ka andana paibabaw ang alambre nga kudal nga may kulangkulang sing tig-isa ka pye ang ulot! Sa amo kaikit sang alambre nga kudal nga may mga tunok, ginpat-od sang mga nagpahamtang sang amo nga kudal nga indi gid makasulod bisan ang tawo ukon man mga sapat kaangay sang mga karabaw kag mga baka! Sina nga panahon, daw wala pa gid sing nakita bisan sa bug-os nga banwa sang Matag-ub nga ginatawag nga kanding!
Kutob sadto, ang bug-os nga kabukiran nga nasakup sang kudal sang gobierno ang nakilala sang mga pumoluyo sa amo nga lugar nga ginatawag nga ‘Aguas Potables’!
Maluas sang mabakod nga kudal nga alambre palibut, nagpahamtang pa ang gobierno sang mga tawo nga magbantay agud nga masiguro pa gid nga wala sing mga tawo ukon mga sapat nga makasulod sa ginadilian nga duog! Ang ginbutang sang gobierno nga mga tawo agud nga magbantay ang gintawag nga mga guwardya! Tama ka estrikto ang mga guwardya! Wala gid ginapahanugti ang bisan si sin-o nga magsulod sa amo nga duog!
Ang pila ka mga rasones kon ngaa nga ginkudalan kag gindumilian ang pagsulod sang mga tawo kag mga sapat sa sulod sang ‘Aguas Potables’, basi kon ibilin sang mga sapay ukon mga tawo ang ila mga higku sa sulod sang amo nga duog kag magsimbog sa tubig sa suba nga amo ang nagasulod sa mga tubo nga nagakadto sa mga kabalayan kag mainum sang mga tawo ang amo nga higku!
Ikaduha nga rason, basi kon ang tawo nga magsulod sa amo nga duog may malain nga tuyo kay iya idalhan sing hilu kag ibubo sa tubig sa suba kag kon mainum sang mga tawo, magaresulta sang magkahilu sang mga katawhan!
Tuman gid ang pag-andam sang gobierno ilabi nag id ang pangulohan sang banwa sang Matag-ub nga indi gid matabu ang kaangay sini nga bagay! Kay daw ano bala kon matabu nga may magbubo sing hilu sa suba kag mainum sang mga tawo kag madamu ang magkalamatay? Daku nga huol sang gobierno! Daku nga salabton sang pangulohan sang banwa sang Matag-ub!
Apang kaangay balas a ginasiling nga, ang iban nga mga tawo, maluyag gid mag-arado sa uma sang Kalainan! Luyag gid nga magtanum sang benhi sang Kalainan! Bisan pa nga iya nahibal-an, nga ang iya pagaanihon, Kalautan!
Sadto nga panahon, ang masami sadto nga paagi sa pagpangdakup sing mga pantat kag mga haluan sa mga talamnan amo ang pagbubo sa mga talamnan sing hilu nga ginatawag, ‘Endrin’! Amo man sa mga sapa kag buboan sing hilu nga Endrin, pila gid lang ka minutos ang makaligad, ang mga isda, haluan ukon mga pantat nagatinigpasaw lamang kag madugaydugay pa, nagalulotaw na ini tanan! Indi gid man ang mga ini magkalamatay kundi nga magkalalipong man lang! Luas lang kon nakainum ini sing madamudamu nga hilu kay mapatay gid man dayon!
Indi man mahiluan ang tawo kon iya kaunon ang mga isda bisan nga nahiluan sing ‘Endrin’! Apang mahilu ang tawo kon iya mainum ang tubig nga binutangan sing ‘Endrin’!
Amo ini ang ginahimu sang iban nga mga tawo nga matamad na magpangabudlay sing dugang kon luyag nga magpanginaon sing isda, buboan lang sing ‘Endrin’, presto! Isda nga inugsumsoman dayon! Ini ang paagi nga nadumdoman ni Turko, nga ang iya uyon nga isda nga ipanumsoman, mga isda nga dakup lang sa suba! Indi ini si Turko kauyon sang mga isda sa dagat kay nagalaot kuno ang iya ginhawa kon makaon sini! Gani…
“Ted!” tawag ni Turko sa iya kabarkada nga si Anyong. Didto sa Matag-ub, Ted ang tawganay sa tagsatagsa nga iya kabarkada.
“Ano, Ted?” pasiktu ni Anyong.
“Upod ka sa akon?”
“Sa diin?”
“Sa bukid!”
“Diin nga bukid?”
“Bukid sang Inaman!”
“Maano kita didto?”
“Manghilu sang isda kag sili!”
“Basi delikado, Ted?”
“Indi, a…, ako ang bahala!”
“Bahala ka..,san-o kita malakat?”
“Subong gid dayon!”
Mga duha ka oras na ang lakat sang mag-abyan nga sa talaytayon nag-agi pangilihid sa may kudal sang ‘Aguas Potables’! Sang ulihi, naghambal si Turko.
“Diri na kita masulod, Ted, pakadto sa suba!”
“Basi, Ted, makita kita diri sang mga guwardya?” pasiktu ni Anyong.
“A, malayo na ini sa banwa…, indi na kita delikado diri! Malaka na lang ang mga guwardya nga nagalambut sa pagkadto diri!” pasalig ni Turko sa abyan.
Naghipus nalang si Anyong. Nagkulokadlaw pa ini! Nagaudyak ang iya taguipusuon sa pagpanumdom nga madamu gid ang sili kag mga isda kag ulang nga ila dalhon karon pauli! Nagalagpok ang tutonlan ni Anyong sa pagpanumdom nga madamu naman nga sumsoman nga ila inugpanumsoman sa tuba kag wiski!
Pag-abre ni Turko sang botelya sang ‘Endrin’, wala dugaduga nga iya ini ginbubo sa malapad kag madalum nga linaw sang suba! Pagkatapus, naghulathulat ini! Mga duha siguro ka minutos ang lumigad, makita sa linaw ang madamu nga mga isda nga nagatigpasaw! Amo man ang mga ulang! Gilayon nga lumukso ang duha sa linaw kag wala sing arap-arapan sing panakop sang mga isda kag mga ulang nga nagalulotaw sa linaw kag ila ginsulod sa saku nga ila dala!
Madamu ang mga isda, ulang kag mga likwan nga nagalinutaw lamang nga nalipong sa hilu nga ‘Endrin’, apang wala sila sing sili nakita! “Hulathulaton ‘ta lang pila pa ka minuto, mga singku minuto siguro malulotaw na ang mga sili! Kay ang mga sili, didto ang mga ini sa sulod sang gikab sa idalum sang linaw nagaestar gani, indi dayon sang hilu malambut ang mga ini!” hambal ni Turko!
Matuod, kay pagkaligad pa gid sang pila ka minuto, naglulotaw ang mga sili – lima gid ka bilog! Ang tatlo, daw malabutkon kadalagku ka gang duha, daw malabatiis!
“Dali, Ted, dakpa na!” singgit ni Turk okay Anyong! Wala sing arap-arapan ang duha sing pangdakup sang sili apang indi man ang mga ini madali-dali dakup sanglit tama ang mga ini kadanlog! Sa tanan nga mga isda, ang sili amo ang pinakamanamit!
“Dali na, Ted, mapauli na kita!” nagpanghagad na si Turk okay Anyong! Amp pa lang ini makabatyag sing kulba sa iya pensar! Daku nga gatod ining ila ginhimu! Kon amo sini ka epektibo sang isa ka botelya sang ‘Endrin’ nga ila ginbubo sa linaw kag mga isa na ka saku nga mga ulang, likwan kag mga sili ang ila nakuha, ti, ano pa ayhan kadamu nga ulang, likwan, isda kag mga sili ang nagkalamatay didto sa ilawod nga bahin sang suba? Basi isa ka bagon kadamu?
Amo pa lang kag mapensaran ni Turko ang daku nga halit sa suba nga ila ginhimu nga pagbubo diri sing ‘Endrin’ nga isa ka botelya! Kay ang tubig diri amo man ini nga tubig ang masulod sa tubo kag magailog pakadto sa madamu nga mga pamalay kag imnon sang madamu nga tawo!
Tinunga ni Turko sa duha ka saku ang ila nakuha. “Dali na, Ted,” hagad sini kay Anyong kag masugtus-on ang mga ini sing tagtunga sa saku nga ila dala kag dalidali nga nagpauli sa banwa sang Matag-ub!
Samtang didto sa may suba nga nagaagi sa may kilid sang banwa sang Matag-ub, nagahinugapang lamang ang mga tawo dalagan sa suba! Lalaki, babaye, tigulang kag kabataan! Kay didto sa suba, madamu nga mga ulang, likwan, mga sili kag mga isda ang nagalinutaw lamang sa tubig! Buta ang tanan nga mga basket nga dala sang mga tawo sing isda, ulang, likwan kag mga sili sang ang mga ini ang magpauli! Apang sa paghangop gilayon sang tanan, nga may nagpanghilu gid didto sa ulohan sang suba didto sa Inaman!
Apang ang pamangkot, sin-o?
Masami naton mabatian nga may nagasiling: ‘Mapunggan lang ang suba, indi ang baba’!
Madasig gilayon nga naglapta ang estorya kaangay kadasig sang paglapta sang kalayo bangud nga sang gab-i nga ina, nagadual lang si Turko ka gang iya pamilya sing kaon sang mga isda ulang, likwan kag mga sili nga ila nadakpan! Amo man si Anyong ka gang pamilya sini! Pagkaaga.
“Bernabe!” gintawag ni Tyo Abe Soliva nga amo sadto ang Mayor sang banwa sang Matag-ub sina nga tion,” sugata si Turko kag si Anyong didto sa ila balay kag dalhon diri sa akon, insigida!”
“Huo, Mayor Soliva, karon gid nga daan,” sabat ni Bernabe nga pulis!
Dira gid si Mayor Abe Soliva sa may atangan sang iya napulo ka halintang nga hagdanan sang mag-abut ang duha nga iya ginpasugat sa iya pulis! Kaina pa nga ginakarangtan si Tyo Abe kay nagadali nga mag-abut ang duha! Nagainit gid ang iya ulo! Mahirup ang pagkabigay ni Tyo Abe kag sang pamilya ni Turko bangud nga hepe niya sa pulis ang amay ni Turko nga si Tsip Tiago. Apang…
Pagtumba ni Turko sa ibabaw sang hagdanan, nagangisi pa ini sing hilaw samtang nga nagatulok sa kay Mayor Abe Soliva! Wala gid ini makapanginlaman sang iguon ini sang nagahagunos nga inumol ni Mayor Abe Soliva sa iya apipingig! Daw inigu sang bagyo Frank si Turko nga humabog ini paidalum kag pagtupa sang iya lawas sa duta, nabatian ang tuman katunog nga lagabong! Samtang si Anyong sa tupad ni Turko, nakanganga!
PADAYUNON

PAKUNOKUNO

Sinulatan ni Ray Gra Gesulgon

DUGAY na nga natutok ang iya pagtulok sa akon nga daw may buot sia nga ihambal sa akon. Makapila na nakon nadiparahan nga nagatulok sia sa akon katulad sina apang wala nakon pagtagai sang pagtamod. Apang karon nga sa panilag nakon yara na sia sa ganhaan sang masunod niya nga kinabuhi, nakabatyag ako sing kabalaka, kag akon nabatyagan nga may katalum yadto nga panulok. Nagapalanglapos sa akon pagkatao. Kasakit. Bisan matuod nga kadalum na sadto nga mga mata nga daw hungod nga madasok sa nagayusbok niya nga pisngi yara gid ang katalum. Nagbatyag man ako sing kahangawa kon anano ang iya inoghambal. “Kon. . . kon may,” utol-utol nakon nga pulong nga nagalikaw sang akon mga mata sa matalum niya nga panulok, “kon may ara ikaw nga ipamilinbilin, handa ako. . .”
Ginbakyaw niya ang tuo nga kamot. Akon sia gin-alsa agud magtaas ang iya ulo. Sa pukol nga tingog nagpulong sia, “Wala ako magpahilum sini, apang nahibal-an ko ang tanan nimo nga hulag sining pila ka bulan nga nagligad. Wala ko ikaw ginabasol. Hinunuo nagapasalamat ako.” Nagdulog sia anay kag magginhawa madalum nga daw sa hinali nga nakuhaan sia sang mabug-at nga lulan kay nakapautwas sia.
Daw masinngit ako. Apang wala sing paghinakit ang iya tingog. Ang iya pinamulong isa lamang ka sumbong, apang ako ang ginasumbong, ginasumbongan kag saksi sa mga hitabu sang nagliligad nga bulan. “Sa likod sina,” padayon niya, “nagapasalamat ako nga nagbalik sia agud mapadayon ninyo ang inyo kaangtanan nga nabugras sang akon pag-abot diri.” Nagginhawa sia sing madalum. Madugay lang kag magbalik ang iya pagginhawa. Ang mapait nga mga luha nabatyagan na nakon nga nagadaligdig na sa akon pisngi. Nagmuklat ang iya mga mata. Mahinay nag id ang iya tingog. Ginpalapit ko ang akon dulonggan agud makabati sang iya ginapulong. Nagtambong sa akon nga kon may ara sia nga ipamilinbilin, ginalagas na lang niya sa tion. “Sa akon pagtaliwan...”
Ginkaptan niya ang akon kamot kag pisilpisilon. Nadumdoman ko nga sang maayo pa sia nga kon mag-angga sia sa akon iya ginakaptan ang akon kamot kag kuomkuomon sa iya man kamot. Apang karon nga pagkatugnaw sang iya kamot. “Rosamia,” halos hutik na lang ang iya tingog. Nadumdoman ko nga sa napulo kag isa ka tuig nga amon pag-asawahay, wala sia sing liwan nga pagtawag sa akon kundi Rosamia bisan sa sulod sang balay sang nagaimpon pa kami sa ila ni Tatay sa baryo Rosa ukon Osang ang pagtawag sa akon sang amon kasilingan.
“Magpaka. . .” Nagtungli ang iya ulo. Gindakop ko ang iya pulso. Nagbatyag ako sing pagkailo.
Samtang nagatulok ako sa daw nagakatulog niya nga bangkay kag sa tunga sang kalinong sang balay amo pa lamang ako makatalupangod sang kadaya sang akon ginbuhat. Sa likod sang akon pagpakunokuno nga ginahigugma ko sia bisan pa nga yara sia sa kahimtangan nga isa ka paralatiko kutob pa mga duha na katuig karon sang gin-estrok sia may ginbuhat ako nga ayhan kon indi sia si Narciso may mga tinaga ako nga mabaton sa iya. Apang kaalwan kay Narciso nga iya na gani ako ginhilway samtang yara pa nagabalighot sa amon ang talikala sang amon pag-asawahay. Sang ginasulod na sia sa iya mayami nga palahuwayan masakit ang akon talangison indi kay naluoy ako sa iya kundi sa paghinulsol nga sa pihak sang iya pagsalig sa akon, nakabatas pa ako magdagta sang ngalan sang amon pag-asawahay.
Indi si Narciso ang ginapikitan sang akon kasingkasing bisan pa nga nagpakasal ako sa iya sa mapiliton nga pag-alungay sang akon mga ginikanan. Si Geron ang tao nga akon ginahigugma kag ginsaaran nga mangin kaupod niya sa pangabuhi. Si Geron katubotubo nakon kag nagapuyo lamang sa pihak nga minuro sang amon. Ulopod kami nga nagsugod sa nahauna nga grado tubtob matapus namon ang hayskol. Didto sa hayskol kag namulalungan ako ni Geron nga nagapamukadkad kag nagsugod ang pinasahi nga pagtamod niya sa akon.
“Ngaa indi kita mag-asawahay sa ulihi?” Daw lahog daw matuod nga pulong ni Geron.
“Ngaa sa ulihi pa?” saligbat nakon. Ginkusi niya ako sa butkon kag binaslan ko man sang isa ka hampak sa abaga. “Wala lang bala kusiay.”
“Kaulomol sa imo, e,” pulong ni Geron nga nagtulok sa akon sing may kalulo.
“Sa kadugayon na sang aton pag-upod-upod karon ka pa makatalupangod nga makaulomol galo ako?”
Sugod sadto nagbaylo ang amon pagtamdanay. Gin-isip niya ako nga kahagugma kag ginbilang ko man sia nga isa ka halangdon nga humalangad. Sang wala pa magtakop ang klase sa ulihi namon nga tuig sa hayskol nagsaaray kami nga duha nga ang palaabuton mapait man ukon matam-is kami ang maatubang nga duha, ka gang tinuig nga kami magabulagay isa lamang kaumalagi nga sablag bunga sang pagkahimtang nga kami nagapadayon sang amon pagtuon.
Nagpadayon si Geron sang iya pagtuon sa Manila samtang nagpabilin ako sa amon puod sa pagtuon sa pagkasekretarya.
“Kon magmangin mananabang ka na makabulig ako bilang tiglikom nimo,” paalam nakon sang nagapanaog sia sa amon balay sa katapusan nga gab-i nga makasugilanon kami.
“Daw maayo matuod no,” balikid niya sa akon sang buot na sia magtumban sa amon ugsaran kag magkadlaw. Mahagpok nga kaladlawon nga daw nakapat-od sang palaabuton.
Sa amon puod matutum ako nga nagtuon sa pagkasekretarya agud sa pagbalik ni Geron nga isa na ka abogado may handa na sia nga sekretarya. Sa tagsa ka semana nagabaton ako sang sulat halin sa iya nga puno sing paglaum sa palaabuton kag pagsalig nga ina nga palaabuton mangin amon nga duha. Buylog sa paglaum man ni Geron ginabaslan ko sia sang sulat nga puno sang pagsalig nga sia lamang ang akon updan sa pag-atubang sina nga palaabuton.
Sa luyo sining amon masaligon nga paglaum naglambot ang unos sang kapalaran nga naglaglag sang mapag-on nga pagbalay namon sang amon palaabuton. Nagmasakit si Tatay. Nagtalangtalang kami ni Nanay kon diin kami makuha sang sarang igasto sa pagbulong sa iya. Nag-untat ako sa akon pagtuon. Ang mga sulat ni Geron, tungod sang akon kasakuon sa pag-atipan kay Tatay kag tungod man nga wala sing ibakal sang prankiyo, nagatumpok sa akon palanudlan nga indi na mabalusan.
Ang isa ka sulat ni Geron nagatungon sang iya katingala sang akon pagpatumbaya sa pagbalos sa iya. Sa baylo nga itampad ko sa iya ang matuod namon nga kahimtangan hinunuo ginhinago ko tapat. Kag. . . “ngaa wala ikaw nagabalos sang akon mga sulat? Nagapangduhadoha ako nga may nagasablag sang aton paghigugma. Kon anano man ugaling ina handa ako magbiya sang akon pagtuon kag magpauli ahud mapakasal kita gilayon.”
Kinulbaan ako nga mangin kabangdanan ako sang iya kapaslawankag pagkaguba sang matahu niya nga palaabuton. Maantos nakon ang mapait namon nga kahimtangan kag indi ako gusto nga madalahig pa sia sa sini nga kahimtangan.
Ang katapusan nga inogbakal sang gatas ni Tatay akon ginbuhinan agug makabalos ako sang sulat ni Geron.
“Indi ka magkahangawa sa akon paghigugma sa imo,” masaligon nakon nga sulat. “May mga butang nga natabu diri sa amon nga nakasablag diutay sang amon pagsinalayo apang indi makatublag sang matuod nakon nga paghigugma sa imo tubtob san-o man.”
Apang ang paghigugma ko kay Geronindi makaayo ni makapahaganhagan sang balatian sang akon amay. Padayon nga nagalubha ang pamatyag ni Tatay. Kinahanglan gid ang kwarta para ipabulong sia. Diin makuha? Diin? Si Nanay naganiwang na sa pagpalibog. Ang diutay nga puna nga pinanubli ni Tatay kay Lolo nagtabog na. sa sining ipit-ipit nga kahimtangan, katulad sang mainit nga silak sang adlaw nga nagalusot sa mahisa nga panganod, nag-abot si Narciso.
Si Narciso suno kay Nanay taga-amon gid man. Apang nadula sia sa amon minuro sang iya pagkailo. Ang kalabanan nga mga katubotubo niya wala na gani makdumdom nga may Narciso nga naghalin diri sa amon minuro sang dugay na nga panahon. Nadumdoman lamang nila sang hinali naglusot sia.
Nag-abot si Narciso sa amon minuro sakay sa isa ka awto nga iya ginamaneho. Namangkot sia sang balay ni Siano ni Doray kag gintudlo sia sa balay. Amo na lang ang amon katingala nga may awto nga nagdulog sa karsada sa atubang sang amon balay. Gingawa ni Nanay. Katingala kag pangduhadoha nga pagpangilala ang yara sa nawong ni Nanay.
“Tia Doray,” tamyaw sang bag-o magsampot nga nagapanaog sa kotse.
“Daw si Isong man ini?” may pangilala nga pulong ni Nanay.
“Isong?”
“Abaw si Tia Doray indi na kakilala s akon,” pulong sang tao nga nagpadayon sa pagsaka. “Si Isong matuod ini. Kamusta kamo?” ginpalibot niya ang iya mga mata kag nagdulog sa akon.
“Amo ini,” sabat ni Nanay, “si Tio mo Siano nagamasakit.”
Wala pangirakira nga nagsulod sia sa hulot diin si Tatay nagahigda. “Tio Siano,” tawag ni Narciso kag magbisa kay Tatay.
“Isong,” hungaw ang tingog ni Tatay. “Amo ini nagahulat lamang sang pagbuot sang langit.”
Nagbalikid sia sa amon. “Ano kuno ang ginabatyag ni Tatay mo?” sa akon sia namangkot.
Nagtulok lamang ako sa iya kag magtulok man kay Tatay. Salamat man kay nasat-oman kag nagguwa kami pakadto sa kusina sa diin indi mabatian ni Tatay ang amon sugilanon. Sa kusina tinulok niya ako sing may palamangkutanon kag pantanyag sang iya sarang mahimo.
“Malubha ang iya balatian kag nagakinahanglan sang operasyon,” si Nana yang nagsabat.
“Ti karon?” sa akon sia nagatulok.
“Indi man magbaton ang ospital sina kon wala sing maggarantiya sa amon,” pulong ni Nanay nga may kahuya.
“Kon amo lamang ina nag kinahanglan agud mag-ayo sia kundi amo ang buhaton,” may pagtapat nga pulong niya. “Ara ang kotse, dalhon naton sia gilayon sa ospital.”
Daw ginhikap sang Balaan nga Kamot nga nag-ayo si Tatay sa ospital. Kas sa akon nagsugod man ang nagpaagaw-agaw nga kahimtangan – gugma kag kabalaslan.
Ang krisis sa akon kabuhi nag-abot sa iya putokputokan sang magpauli si Tatay sa balay nga sa gihapon gindul-ong sang matutom nga Narciso. Kag si Narciso talagsa na lang nagapauli sa balay nga iya ginadayunan sa mapiliton nga pangagda ni Tatay kag Nanay, bunga sang kabalaslan. Diri ako makahibalo nga sa amo na nga panuigon ni Narciso wala pa sia makapangasawa.
Sa atubang sang amon panihapon isa ka gab-i nalambutan namon sang pagsugilanon ang pag-asawahay sang tao. Ang akon hunahona naglupad gilayon pakadto sa Manila sa diin ang tao nga handa magpakasal sa akon bisan ano nga tion nagahulat sang akon pamat-od.
“Ngaa wala ka gihapon makapangasawa, Tio Isong?” ang nadumdoman ko nga pamangkot.
“Amo ina ang isa ka butang nga akon napatumbayaan sa sobra nakon nga pagdanghos agud lamang makalambot ako sa isa ka mahimungayaon nga pangabuhi katulad karon,” sabat ni Narciso nga nagatulok sa akon mga ginikanan kag indi sa akon nga nagapamangkot. “Apang ang pagpangasawa sa akon, isa gihapon ka handum kag tinguhaon ko ina bilang katapusan nakon nga bulohaton sa kalibutan.”
“Ti may ara na ikaw nga nahunahonaan nga mangin asawa nimo?” pakiana ni Tatay.
Nagtulok si Narciso sa akon. Kinulbaan ako. “Indi pa nagakaigo nga tion ini nga ipabuyagyag ina nga butang,” pulong niya.
Gintulok ko si Tatay nga may pagpangabay apang indi nakon mapat-od kon ano gid ang akon ginapangabay. Apang si Tatay nagapaliaslias sang iya mga mata. Pagkagab-i wala matulogi sa pagpanumdom sang mga hitabu nga daw masampot sa pagguba sang matahum nakon nga mga plano sa akon kabuhi upod kay Geron. Kag. . .
Isa ka aga sa akon paggwa sa bintana sa diin matamdan ko dayon ang awto ni Narciso, wala na didto ang kotse.
Nakabatyag ako sang daku nga pagpasalamat kay daw naghayahaya ang kalibutan sadto nga aga. Nagaugoy-ugoy ako sang matahum nga ambahanon samtang nagapanilhig ako sa amon ugsaran. Ang akon hunahona didto kay Geron. Hinalagan lamang tinawag ako ni Nanay. May pagdali. Si Tatay naman? Nagdalandan ako pasaka.
“Naano si Tatay?” ang sal-ot ko sa akon hapu.
“Wala, a,” sabat ni Nanay. Sa iya kwarto nabatian ko ang halakhak ni Tatay. Mahagpok. Masadya.
“Dali di, Inday,” tawag ni Tatay. Nagpadayon ako sa hulot. Sa akon panulok yara si Tatay sa laning maayo nga kahimtangan kutob sang iya pagbalik halin sa ospital. Nagakulokadlaw sia sa akon.
“Kamusta ang imo pamatyag, Tay?” ang akon nabungat, indi ahug makahibalo ako sang iya kahimtangan kundi nga gusto ko lang nga makatikab.
“Maayo, maayo gid, Inday,” sabat ni Tatay.
“Pungko anay.”
Nagpungko ako sa tupad niya kag maghamboy sa iya abaga. “Daw importante gid ina, haw,” pulong nakon kag magpilit sang isa ka yuhum apang sa likod sina nagatahoptahop ang akon dughan.
“Importante para sa akon kag lani nag id sa imo,” pulong ni Tatay.
Daw nagdulog ang pitik sang akon tagipusuon. Nagtulok ako sa malayo. Nagtulok sia sa akon.
“Daw masubo ang imo nawong,” muno ni Tatay. “Itigana lang ina nga kasubo sat ion sang akon pagtaliwan,” langas niya.
“Daw wala man sing mga bagay nga dapat nakon kasub-an?” balos nakon nga nagyuhum nga nagtulok sa iya. “KOn sa bagay dapat ako magkalipay. Isa sina nga maayo ka na kag ina lang lubos ang akon kalipay.”
“Salamat, anak,” pulong ni Tatay. “Nalipay ako nga makabati sina. Apang labi ako nga malipay kon tagaan mo sing paborable nga pagtamod ang akon pangabay.”
Daw panghilak sa Abril ang akon nabatian. Nagsaku pa gid ang akon dughan. “Ano ina?” ang nabungat ko sa ulihi.
“Nakahibalo ka naman nga si Isong isa ka laon kag nagakinahanglan sia sang kaubay sa iya katigulangon. Makapamat-od ka nga indi mo sia pagpabug-atan pananglit magpabutyag sia sa imo?”
Daw ginpanaugan ako sang sentensiya nga kamatayon sa silya elektrika. Sa kalinong nga nagsunod mabatian ko ang rinongkadol sang akon dughan. Daw makatilingil nga daguob. Nagtindog ako. Wala man lang ako niya pagpnuggi. Ngagua ako kag maggawa sa bintana. Didto gintublag ako sang larawan ni Geron.
“Geron,” himulungon nakon sa akon kaugalingon, “kon indi gid man kita naaman sa tagsa, saligi nga higugmaon ta tubtob sa katubtoban.”
Ginpabakod ko ang akon buot kag magbalik sa hulot ni Tatay. Masubo ang iya nawong. Nadula na ang kaalikaya nga akon nakita kaina. Hinalukan ko sia sa agtang. “Tungod gid lamang sa imo, Tatay. Huo, Tatay.” Igu ko madiparahan nagatalalamos na ako sa luha.
“Salamat, anak,” ginpikpik ako ni Tatay sa abaga. “Ginapanumdom ko lang ang imo palaabuton. Nakahibalo ka naman nga nagtalabog tanan ang aton pagkabutang.”
Masabat pa ako kuntani nga handa ako mag-antus bagay sa pangabuhi nga katulad sina, apang indi ako gusto mapala ang kanayanaya sa nawong sang akon amay.
Sa pagbalik ni Narciso nagsugod ang akon pagpakunokuno kag makita ko ang kalipay nga nagahari sa nawong sang akon mga ginikanan samtang sa akon kasingkasing iban ang ginabatyag. Daw ginapuga ang akon tagipusuon. Sa gua sang akon ginabatyag nagpakita ako sing kaalikaya bisan pa kay Narciso nga indi nakon mahigugma tubtob san-o.
Sa adlaw sang amon kasal ni Narciso, nag-abot ang katapusan nga sulat ni Geron. “Ang imo pagpamana indi upang sa akon paghigugma sa imo. Ginhibian nakon ini sing tagu.”
Agud makaatipan sia sing maayo sa iya negosyo nagpuyo kami sa dakbanwa sa diin napasad ang nanarisari niya nga palatikangan. Diri sa siudad tapus ang walo ka tuig kag may duha kami ka bilog nga mga anak. Gin-estrok si Narciso nga nagbilin sa iya nga isa ka inutil. Mautitid nga gin-atipan ko ang akon bana ka gang iya negosyo. Kag sa tunga sining akon kasaku nag-abot si Geron.
Si Geron isa gihapon ka laon. “Wala ako magpangasawa, Rosa, sa pagpakilala sa imo nga ginahigugma ta ikaw gihapon.”
Sa amo ka lawig sang panahon nga naglipas nabatyagan ko gilayon sa amon pagkitaay nga may bahin sia gihapon sa akon kasingkasing. Kag sa tagsa ka hilway nakon nga tion sa pag-atipan sa akon bana didto ako sa luyo ni Geron. Mapiliton si Geron kag nangin maalwan man ako. Didto ako sa opisina ni Geron sang abtan ako sang panawag sang telepono iya sang nars nga akon gintulinan samtang yara ako sa mabudhion nakon nga buhat. Ginhaboyan ko sing halok si Geron kag magtawag na lang sang taksi.
Isa ka bulan nga malumbos si Narciso namutikan ko ang pagbalhin sang pagtamod ni Geron sa akon. Sadto ang tanan nakon nga ginahambal iya ginapamatian apang karon wala na sia tion na sa akon balibad nga tama sa iya kasaku. Laghong. Sing-al. Kusmod. Amo na ini ang nagasugata sang akon mga pagpaangga sa iya. Igu ako makahibalo nagtakop na ang bunepe ni Geron kag nagbalhin sia sa liwan nga duog nga wala nakon mahibal-i. Samtang nagahulat ako sang tugon gikan sa iya nagpitik ang kabuhi sa akon tagu-angkan. Apang wala gid sing tawag gikan sa iya amay.
KATAPUSAN